Kollajdy jasaǵan Záýresh SMAǴUL, «EQ»
«Adamzattyń Aıtmatovy» atanǵan ádebıet áleminiń alyby shoń Shyńǵystyń shyǵarmalary jelisinde jazǵan Ilıa Jaqanovtyń birneshe áni kompozıtordy jańa qyrynan ashqany talas týdyrmaıdy. Ásirese «Danııardyń áni» atty týyndysy maıtalman mýzykanttar tarapynan joǵary baǵaǵa ıe boldy. Ataqty kompozıtor Evgenıı Brýsılovskııdiń: «Velıkolepno. Eto ne tolko pesnıa. Eto chto? Romans ılı arııa? Po moemý arııa!» dep bıik baǵalaýy Jaqanov shyǵarmashylyǵynyń qaı deńgeıde ekenin aıqyndap tursa kerek.
Iá, «Danııardyń áni» týraly ilgeride jazǵanbyz. Áıgili qalamgerdiń «Jámılá» povesiniń jelisimen jazǵan Ilıa Jaqanovtyń «Jámılániń áni» týyndysy da ólmeıtin shyǵarma ekenine esh kúmán joq. Júrektiń qylyn shertetin ǵajap ánniń jazylǵanyna alpys jylǵa jýyq ýaqyt ótse de, eskirgen joq. О́ıtkeni esti án talǵampaz tyńdarmannyń nazarynan tys qalmaıtyny aqıqat.
«1964 jyly «Jámılá» povesiniń jelisi negizinde «Jámılániń ánin» jazdym. Ony Frýnzede Shyńǵystyń óziniń kabınetinde tyńdattym. Ol án uzaq jyldar aıtylmaı jatty. Qazaq radıosy mýzyka redaksııasynyń bas redaktory bola turyp, barlyq jaǵdaı qolymda bolǵannyń ózinde eshbir ánshige kóńilim tolmaı, «Jámılániń ániniń» oryndaýshysyn uzaq jyl tappadym.
1992-1993 jyl ma eken, Shyńǵys Aıtmatovqa, Astrahan oblysynyń gýbernatory Gýjbınge Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń syılyǵy berildi. Mine, osy oqıǵanyń ústinde «Jámılániń áni» oryndaldy. Qyrǵyzdyń sımfonııalyq orkestri keldi. Qyrǵyz Respýblıkasynyń halyq ártisi Darıǵa Jalǵasynova keremet shyrqady. Darıǵadan soń ne qyrǵyzda, ne qazaqta bul ándi eshkim aıta alǵan joq», deıdi kompozıtor ótken shaqqa kóz júgirtip.
Rasynda Ilıa Jaqanovtyń jazǵan ánderin mýzykanyń jiligin shaǵyp, maıyn ishken mamandardyń shedevrge telıtini bar. Álbette, olar óner ólkesiniń, ásirese án áleminiń marqasqalary bolǵandyqtan kompozıtor shyǵarmalaryn tereńnen túsinedi. Oǵan talas joq. Al biz «Jámılániń ánin» tyńdaǵanda oıymyz oıran bolyp, ǵajap ánniń ádemi ıirimderiniń tuńǵıyǵyna batyp ketemiz. Soǵan qaraǵanda sózden buryn mýzyka paıda bolǵan degen pikir aqıqat pa deısiń. Qalaı bolǵan kúnde de kez kelgen adam shyn ónerge bas ıedi emes pe?!
«Sol is sharada qyrǵyz ben qazaqtyń arasyndaǵy ózimsingen týysqandyq sezim aıqyn baıqalyp turdy. Jurt dýyldatyp qol soǵyp, meni sahnaǵa shyǵardy. Talǵamy bıik tyńdarman ánniń túpki tabıǵatyn túsingeni meni shynynda da qatty qýantty. Tebirenip ketkenimdi sezindim. Keıinnen, anyǵyraq aıtsam, 1965 jyly «Shynarym meniń, shyraılym meniń» kitaby boıynsha «Áseldi», ile-shala «Asylym» degen ándi jazdym. Arada biraz jyldar ótken soń «Qosh bol, Gúlsary» hıkaıaty negizinde «Bıbijan» degen án dúnıege keldi. Osy bir bes án Shyńǵystyń búkil ómiriniń eń bir sáýleli, shýaqty sátteri sııaqty. Shyńǵyspen árkez júzdeskende, demalys sátterinde Shyqań aıtatyn: «Meniń búkil keıipkerlerim qyrǵyzdyń toýlarymen qazaqtyń kenen taalasynda shyrqatyp obon salyp jatady», dep.
Arada biraz jyl ótken soń Bishkekte maǵan Shyńǵys Aıtmatov atyndaǵy halyqaralyq syılyq tapsyryldy. Qysqasha aıtqanda, Shyńǵys Aıtmatovtyń shyǵarmalaryna meniń mýzyka jazýym bul qazaq-qyrǵyz elderiniń úlken yntymaǵy men baýyrlastyq-týysqandyq seziminiń ortaqtyǵyn taǵy bir márte aıqyndady. Oǵan esh kúmánim joq.
Shyńǵys Aıtmatovtyń 60 jyldyǵynda meni osy ánderim úshin qyrǵyzdar 5 ret qaıtalap sahnaǵa shyǵardy. «Danııardyń áni», «Ásel», «Asylym», «Jámılániń áni» sekildi týyndylarym álemniń kóptegen elderinde shyrqaldy. Osynyń ózi eki el baýyrlastyǵynan týǵan týyndylardyń shoqtyǵy bıik ekenin aıǵaqtasa kerek», deıdi kompozıtor.
Ilıa Jaqanov – ómirin ónerge arnaǵan shyn mánindegi myqty kompozıtor ekeni daýsyz. Onyń qaı áni bolsyn, tyńdarmannyń qulaǵynan kirip, janyn baýraı túsedi. Estet kompozıtordyń basqa ánderi bir tóbe bolsa, «Jámılániń áni» shyǵarmasy bólek bir tóbe. Shoqtyǵy bıik týyndy talǵampaz tyńdarmanmen birge jasaı beretini, jańa urpaqtyń boıyna sińetini daýsyz. О́ıtkeni shyn ónerdiń ólýge esh qaqysy joq.
