Adamdar men tyshqandardyń ortaq genetıkalyq erekshelikteri kóp ekeni ǵylymda dáleldengen. Onyń ústine ǵalymdar irgeli zertteýler barysynda tyshqannyń fızıologııasyn, anatomııasyn jáne metabolızmin zertteý arqyly adamnyń qalaı jumys isteıtini týraly qundy túsinikterge ıe bolady. Bul degenińiz – tyshqandardyń adam genderiniń uqsas faktorlarǵa qalaı áreket etetinin túsiný úshin keremet sáıkestik. Genetıkadan basqa, tyshqandardyń bıologııalyq júıeleri adamdardiki sııaqty jumys isteıdi.
Sońǵy eki onjyldyqta bul uqsastyqtar burynǵydan da kúsheıe tústi. Ǵalymdar endi «transgendik tyshqandar» dep atalatyn, adam aýrýyn týdyratyndarǵa uqsas genderdi tasymaldaıtyn genetıkalyq ózgeriske ushyraǵan tyshqandardy ósirip jatyr. Osy arqyly ǵalymdar qaterli isik týdyratyn hımııalyq zattardyń áserin bilý jáne esirtki qaýipsizdigin qadaǵalaý úshin paıdalanylýy múmkin «tájirıbeli tyshqandar» jasamaqshy.
Bıomedısınalyq zertteýlerdiń alǵashqy leginde ǵalymdar belgili bir qajetti sıpattamalary bar zertteý nátıjelerine qol jetkizý úshin arnaıy tyshqandardy tájirıbege tańdaý jáne ósirý arqyly tyshqan úlgilerin jasaǵan. Osy jerde «ǵalymdar tyshqandardy adamnyń genetıkalyq buzylystaryn modeldeý úshin paıdalandy ma?» degen zańdy suraq týýy múmkin. Biraq ǵalymdar olardyń damýyn zertteý jáne emdeýdiń jańa ádisterin synaý maqsatynda osy qadamǵa barǵany belgili. О́ıtkeni ǵylymı qural retinde tyshqandar zertteý barysyn jyldamdatýǵa kómektesti jáne mańyzdy jańa preparattardy jasaýǵa múmkindik berdi.
Adam jaǵdaılarynyń kóptegen belgisi tyshqandar men egeýquıryqtarda qaıtalanýy múmkin. «Egeýquıryqtar men tyshqandar qazirgi ǵylymda kóptegen zertteý suraqtaryna jaýap berý úshin qoldanýǵa jaramdy sútqorektiler», deıdi AQSh Ulttyq densaýlyq ınstıtýtynyń (NIH) zerthanalyq janýarlardy qorǵaý keńsesiniń ókili Djennı Halıskı.
Sonymen birge tyshqandardy tájirıbe jasaýǵa materıal retinde satyp alý arzan ári olar kútimge yńǵaıly. Genetıkalyq ǵylymı tájirıbeler jasaý úshin tyshqandardyń tez kóbeıgeni áldeqaıda paıdaly is. Olar úsh apta saıyn kóbeıip otyrady. Sondyqtan ǵalymdardyń jumys isteıtin tájirıbe quraly retinde paıdalanylady. Al tyshqandardyń kishkene ári epti dene kólemi de ǵalymdardyń árbir zertteýi úshin taptyrmaıtyn qolaılylyq ákeledi. Onyń ústine tyshqandardyń ómir súrý uzaqtyǵy qysqa, ıaǵnı ǵalymdar qartaıý áseri týraly ońaı boljam jasaı alady. Osy arqyly ǵalymdar bir urpaq arasynda bolatyn tirshilik daǵdylaryn da zertteýge múmkindik alady.
Al tyshqandardyń eń aldymen, medısına ǵylymyna qosqan úlesi óte zor ekenin bireý bilse, bireý bilmes. Sol úshin de tyshqandar ateroskleroz jáne gıpertonııa sııaqty kúrdeli aýrýlardy zertteýde óte paıdaly. О́ıtkeni bul aýrýlarǵa baılanysty kóptegen gen tyshqandar men adamdarda birdeı. Tyshqandardan alynǵan taldamalar jıyntyǵy adam denesindegi osy aýrýlardyń genetıkalyq qaýipi týraly anyq túsinikter men derekter bere alady.
Qaterli isikke qarsy jańa preparattardy jasaýdan bastap dıetalyq qospalardy synaýǵa deıin tyshqandar men egeýquıryqtar jańa medısınalyq taldamalardy jasaýda, saraptaýda anaǵurlym mańyzdy ról atqarady. Bıomedısınalyq zertteýler qorynyń (FBR) málimetterine sáıkes barlyq zerthanalyq janýarlardyń 95 paıyzy – tyshqandar men egeýquıryqtar.
Medısınalyq synaqtarda qoldanylatyn tyshqandar men egeýquıryqtardyń basym kópshiligi tuqym qýalaıdy. Sondyqtan jynystyq aıyrmashylyqtardan basqa, olar genetıkalyq jaǵynan da birdeı. Adam genomyn zertteý ulttyq ınstıtýtynyń málimetinshe, bul medısınalyq synaqtardyń nátıjelerin birkelki etýge kómektesedi. Eń az talap retinde eksperımentterde qoldanylatyn tyshqandar birdeı taza tuqymdy túrden bolýy kerek.
Tyshqandar men egeýquıryqtar úlgi retinde paıdalanylatyn adam aýrýlaryna gıpertonııa, qant dıabeti, semizdik, talma aýrýy, tynys alý júıesi aýrýlary, sańyraýlyq, qaterli isik, júrek aýrýy sııaqty jıi kezdesetin aýrý túrleri jatady.
Ǵalymdardyń aıtýynsha, tyshqandardyń genomyn basqarý salystyrmaly túrde ońaı eken. Eger árbir irgeli zertteýge ǵalymdar tyshqannyń ornyna pil nemese kerikterdi tańdasa, onda nátıje de, ǵylymı tájirıbelerge ketken shyǵyn da múlde basqasha bolar edi. Buǵan tájirıbe jasaý kezindegi zardap shegý máselesin qosyńyz. Tyshqandar adamdy jaralaı almaıdy, al basqa janýarlar men jándikterden qaýip zor. Jýyq jyldardan beri ǵalymdar tyshqandardy minez-qulyq, qartaıý, tamaqtaný jáne genetıkalyq zertteýlerge, sondaı-aq esirtkige táýeldilikti toqtatýǵa qarsy dárilerdi synaýda qoldanyp jatyr.
