Eldiń muńy – jer máselesi

Memleket basshysynyń tapsyrmasyna saı óńirde aýqymdy jumys júrgizilip jatyr. Qaıtarylǵan jerdi shaǵyn sharýalardyń úlesine berý oıda bar. Keıbir aýdanda qujat boıynsha ıesi bar shuraıly jerlerge tipti mal tuıaǵy tımegen. Ol jerlerdi qorshap alyp, ne ózi paıdalanbaı, ne ózgege bermeı, el-jurttyń bárin ábigerge salyp qoıǵan.

Qazirge deıin memleket menshigine onyń 128,5 myń gektary qaıtaryldy. Naqtylap aıtsaq, 121,3 myń gektar jaıy­lym, 6,9 myń gektar egistik, 300 gektar shabyndyq jer. Bıyl 220 myń gek­tar paıdalanylmaǵan jerdi memleket men­shigine qaıtarý josparlanyp otyr. Jyl basy­nan beri onyń 64,8 myń gektary qaı­ta­rylǵany aıtyla bastady. Demek jyl sońyna deıin ótken jáne bıylǵy jumys nátıjesi boıynsha 30 paıyz­ǵa jýyq jer qaıtarylady degen sóz.

Desek te, bul baǵyttaǵy jumystardy óz deńgeıinde atqaryp jatqanda, tipti naqty sharalar qolǵa alynbaǵan aýdandar da bar. Mysaly, Aqsý, Eskeldi, Kerbulaq, Panfılov aýdandarynyń ótken jyly paıdalanbaǵan jerlerdi qaıtarý 13,2 pa­ıyzdy qurasa, Eskeldi aýdanynda bar-joǵy 7,4 paıyz ǵana. Prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha aýyl mańyna jaqyn ornalasqan jaıylymdyq jerler memleket menshigine qaıtarylǵan soń josparǵa engizilip, halyq muqtajyna, al egistik jerler naqty aýyl sharýashylyǵy paıdalanýshylaryna konkýrs arqyly tabystalýǵa tıis edi. Alaıda Kerbulaq aýdanynan basqa óńirlerde naqty jos­par bekitilmegen. Saldarynan aýyl tur­ǵyndaryna mal jaıýǵa qajetti qosymsha 688 myń gektar jaıylymdyq jerdi bekitip bere almaı otyr.

Jetisý oblysynyń prokýrory Madııar Basshybaevtyń aıtýynsha, bir jarym jyl buryn zańǵa engizilgen ózgerister boıynsha jergilikti jerdegi ákimder eldi mekender mańaıyndaǵy jaıylymdyq jerlerdi májbúrli túrde ala alady. Ol úshin jaıy­lymdardy basqarý josparyn ázirleý kerek. Mundaı jospar Taldyqorǵan men Tekeli qalalarynan basqa aýdandardyń eshqaısysynda jasalmaǵan. Bul óz keze­ginde jaıylymdyq jerlerdi qaıtarý ju­mystarynyń baıaý júrýine ákelip soqtyrýda.

Jerdiń maqsatty paıdalanýyn qada­ǵalaý – tikeleı aýyldyq okrýg ákimderiniń mindeti. Alaıda jergilikti jerlerdegi okrýg ákimderi qadaǵalaý turmaq, jer ıeleriniń artyq jerdi qandaı maqsatta paıdalanyp otyrǵandyǵynan habarsyz. Tipti memleket menshigine qaıtarýdyń zańǵa sáıkes ózine júktelgen tikeleı mindetin tolyq atqarýdyń tártibin bil­meıdi. Sebebi aýyl ákimderiniń tarapynan ýaqytyly monıtorıng júrgizilmeı­di jáne ınvest jobalardyń iske asyry­lýy da baqylaýdan tys qalǵan. Sondaı-aq aýdan, aýyldyq okrýg ákimderiniń jaýap­syzdyǵynan halyq arasynda nara­zylyq týyndaıdy. Bundaı keleńsiz jaıttar áleýmettik jelilerde jıi jarııalanyp turady.

 Mysaly, Aqsý aýdanynyń Taras aýy­ly, Eskeldi aýdanynyń Baqtybaı aýy­ly, Kóksý aýdanynyń Jambyl aýyly tur­ǵyndarynyń jer máselesin kóterip, shaǵymdanǵan jazbalary áleýmettik jelilerde taralyp ketti. Sonymen qatar ótken jyly Aqsý aýdany ákimdigi ta­ra­py­nan Mataı aýyldyq okrýginiń qosal­qy jer qorynan zań talaptaryn óreskel buza otyryp, 46 myń gektar jerge júrgizilgen konkýrstyń zańsyzdyǵy aýyl turǵyndary arasynda úlken daý-damaıǵa ulasqandyǵynan bárimiz habardarmyz. Onyń sońy aırandaı uıyǵan aýyl turǵyndary arasyndaǵy berekesizdikke ákelip soqtyrdy. Zardaby áli joıyla qoıǵan joq.

 «Búgingi kúni aýyl turǵyndaryn mal jaıýǵa qajetti jermen qamtamasyz etý maqsatynda jaıylymdyq jerlerdiń jos­paryn aýdan, qala ákimdikteri ázirlep, bekitilýde. Osy josparǵa sáıkes memleket menshigine qaıtarylǵan jerler jaıylym esebine alynady. Oblysta 117 aýyldyq okrýg, 358 eldi meken bar. Solardyń bárinen shyǵatyn tuıaqty malǵa 688 myń gektar jer kerek. Jer áli de jetispeıdi. Osyǵan oraı oblystyq máslıhattyń aýyl sharýashylyǵy, jer qatynastary, veterınarııa jáne ekologııa máseleleri jónindegi turaqty komıssııasynyń nazaryna jer qatynastary boıynsha búgingi kúni sheshimin tappaı otyrǵan máselelerdi usynǵym kelip otyr. Sonyń biri qoldaǵy mal basy shamadan tys kóp bolǵandyqtan, túgeldeı jaıylymmen qamtý qıyn. Kún sanap mal basy kóbeıgenmen jer úl­keımeıdi. Sebebi jeke aýladaǵy mal basynyń shekti mólsheri joq. Búgingi kúni bul máselege ózgeris engizilip, Parlament Má­jilisiniń qaraýyndaǵy «Jeke qosalqy sharýa­shylyq týraly» zań jobasynda da qaras­tyrylmaǵan. Osyǵan sáıkes jeke aýla­daǵy mal basynyń jergilikti jerdiń ereksheligine baılanysty shekti mólsherin bekitý boıynsha usynys engizýlerińizdi suraımyz. Negizi bir aýlaǵa saýylatyn 2-5 analyq bas jetkilikti», deıdi oblys ákiminiń orynbasary Álibek Jaqanbaev.

Byltyr oblys aýmaǵynda oryn alǵan jáne barlyq jurt habardar bolyp, jaǵa­syn ustatqan jaǵdaı basqalarǵa da sabaq bolýy kerek edi. О́kinishke qaraı, osyndaı kemshilikti kóre tura Eskel­di aýdanynyń ákimdigi zań talaptaryn óreskel buzyp, bıyl 13 sáýirinde Qaı­narly aýyldyq okrýgi aýmaǵynan 225,8 gektar tálimdik egistikke konkýrs ótkizip, saldarynan turǵyndardyń nara­zylyǵyn týyndatty.

Jergilikti bıliktiń qateligimen qatar turǵyndardyń da jaýapkershiligi azaıǵandyǵy kórine bastady. Memleket menshigine qaıtarylǵan jaıylymdyq, egistik, tálimdi jerlerdi konkýrs boıynsha utyp alǵan paıdalanýshylardyń arasynan da maqsatqa saı jumys atqarmaǵandary anyqtalyp otyr. Oǵan Kerbulaq aýdany­nyń, Jolaman aýylyndaǵy jer máselesin aıtýǵa bolady. Al jer daýy bir atanyń bala­synyń, tipti birge týǵan aǵaıyndar arasyn­daǵy kelispeýshilikti týyndatýda. Qaratal aýdany, Qanabek aýylyndaǵy aǵaıyn­dylardyń jer daýy da osyǵan saıady.

 Iri kólemde jer telimin alyp, ıgermegen latýfýndıster de jeterlik. Aıtalyq, Aqsý aýdanynyń, Qapal aýylyndaǵy «Kúreńbel» sharýashylyǵynyń 10,3 myń gektar jaıylymdy paıdalanbaı otyrǵany jaıly aýyl turǵyndary jıi shaǵymdanyp júrgenin bilemiz. Al Jer ınspektor platformasy arqyly tekseris júrgizgende Sarqan aýdanyndaǵy «Jetisý bıf» JShS – 30,1 myń gektar, Almaly aýyldyq okrýginde – 12 myń gektar, Amangeldi aýyldyq okrýginde – 100 gektar, Ekiasha aýyldyq okrýginde – 18 myń gektar, Eskeldi aýdany, Aldabergenov aýyldyq okrýginde «Agrofırma Janatov» – 35,9 myń gektar, Qaratal aýdany, Bastóbe aýyldyq okrýgindegi «Tekeli Agro Servis» – 25 myń gektar, Balpyq aýyldyq okrýginde «Jeksembıev» – 16 myń gektar jáne Baıshegir aýyldyq okrýgindegi «Batyr» jeke kásipkerligi 15 myń gektar jerdi ıgermeı otyrǵany anyqtalǵan.

 Búginge deıin oblystaǵy ıgerilmeı jatqan jerlerdiń 30 paıyzyn ǵana memleket menshigine qaıtarǵanda osyndaı keleńsizdikter oryn aldy. Demek 857,2 gektar jerdi tolyq menshikke qaıtar­ǵan­sha áli qansha jaǵa ustatar jaǵdaı­dyń bolaryn naqty aıta almaımyz. Demek biz tek ıgerilmeı jatqan jerdi qaıta­rýmen qatar osy máselede týyndaıtyn keleńsizdikterdi boldyrmaýdyń da sharasyn qatar atqara bilýimiz kerek.

Jetisý oblysy