1980-jyldardyń ortasynda «Komsomolskaıa pravda» gazeti Máskeý turǵyny, Jýkovskıı atyndaǵy áýe-áskerı akademııasynyń túlegi, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, polkovnık Raýnaq Esenberlınge óz ómirine áser etken tulǵa jaıly estelik jazyp berýdi ótinipti. Raýnaq kókemiz ári-beri oılanyp «Men úshin erekshe adam» degen taqyryppen jalǵyz aǵasy, taý tulǵaly jazýshy Ilııas Esenberlın jaıly qalam tartqan eken.

Bul jazba 2015 jyly, ıaǵnı Esenberlınniń týǵanyna 100 jyl tolýyna oraı Nur-Sultan qalalyq Tilderdi damytý basqarmasyna qarasty «Rýhanııat» ortalyǵy qurastyrǵan jınaqqa, Ahmet Dúısenbaevtyń qazaqshalaýymen jaryq kórdi. Bıyl zańǵar jazýshynyń 105 jyldyq mereıi. Osy oraıda ómirdiń nebir aýyr taýqymetin bastan ótkere júrip, kisiliktiń týyn jyqpaǵan, biri – qazaq tarıhynyń ádebı-kórkem nusqasyn jasap, uzaq jyl otarlaný saldarynan talqandalyp, joıdasyz taptalǵan ult sanasyn qaıta tiriltse, ekinshisi tehnıka salasynyń mamany retinde ónertapqyshtyǵymen tarıhta qaldy.
Aǵasy jaıly jazǵan qundy esteliginde Raýnaq: «Biz erte jetim qaldyq. 1920 jyly ákemiz, 1924 jyly anamyz dúnıeden ótti... Jetim qalǵan bizdi aldandyrý úshin Ilııas ertegi aıtatyn. Ertegileri óte qyzyq jəne bitpeıtin. Men onyń osynshama kóp ertegi biletinine tańǵalatyn edim. Keıin túsingenim: ol ertegilerdi ózi oılap tabady eken. Bolashaq jazýshynyń tabıǵı daryny sol balalyq shaqta qalypty» depti.
Rasynda, «Armanyń qanshalyq asqaq bolsa, astyńdaǵy arǵymaǵyń da sonshalyq shabysty keledi» dep uly qaǵan Shyńǵys aıtqandaı, Ilııastyń bala kezinde armany asqaq, qııaly júırik, tanymy tuńǵıyq, zerdesi tereń bolǵanyn ini sózinen ańǵaramyz. Olaı bolmaǵanda, jeti ǵasyrlyq jabyq tarıhqa tyńnan túren salmas edi.
Onyń syrtynda Ilııas es bilgeli el ishindegi esti adamdardyń sózine qulaq túrip, kóne epostyq jyrlardyń rýhanı nárine sýsyny qanyp, halqymyzdyń azattyǵy úshin arpalasqan arystar jaıly jaqsy qanyqqan. Bul týraly ini esteliginde: «Atbasardan 40 shaqyrym jerde «Balýan kól» deıtin aýyl boldy. Osynda kóp jyr aıtatyn Qaqbaı degen adam turdy. Ilııas alǵash ret Asan qaıǵy, Buqar jyraý, Edige, Qobylandy, Abylaı, Kenesary, t.b. «Altyn Orda» men «Kóshpendiler» trılogııasynyń keıipkerlerin Qaqbaıdyń aýzynan estidi» deıdi.
Shyn máninde, Ilııas Esenberlın ózine deıin jan balasynyń tisi batyp, jazýǵa qýaty jetpegen tyń taqyrypqa boılaý arqyly ózi de zor tulǵaǵa aınaldy. Jazýshy Qabdesh Jumadilov: «Alpysynshy-jetpisinshi jyldarda tarıhı romandar kóshin bastaǵan Esenberlın ulttyq sananyń oıanýyna, tarıhı zerdeniń jańǵyrýyna ólsheýsiz úles qosty. Keıde osy kisi maǵan keshegi Ahmet pen Álıhannyń sarqyty sııaqty kórinetin» dese, inisi Raýnaq kózin ashqaly óz halqynyń qasiretti turmysyn kórip, ol jurtynyń jeti ǵasyrlyq alasapyranǵa toly tarıhyn qoparýy tegin emes. Ilııas óz mamandyǵy taý-ken ınjenerin atqaryp, janyn baǵyp júre berse kim kinálar edi? Oǵan dáti barmady. О́ıtkeni bireýdiń qaıǵysyna ortaqtasý Ilııastyń ereksheligi bolatyn dep tolǵaıdy.
Ýaqyt ótip, zaman ózgerse de adamnyń sanasyna óshpes iz tastaǵan bázbir oqıǵanyń taby kete qoımaıdy-aý. Mysaly, Raýnaqtyń esteliginde: «Oqý jyly bastaldy. Kúzdiń qara sýyǵy. Men mektepke jalańaıaq keldim. Sabaq aıaqtalǵanda dalada qar jaýdy... Aǵam meni arqasyna otyrǵyzdy da júrip ketti. Joldyń úshten birin óttik. Úı áli alys. Aǵam sharshady. Ol azdaı qatty sýyq aıaǵymdy qaryp shydatpady. Aǵama meni jerge túsirýin ótindim. Ol kóndi, men júgire jóneldim. Odan ári ne bolǵany esimde joq. Úshinshi kúni esimdi jıdym...» Qandaı qıyn kúnder.
Ásirese ashtyq jyldary 16 jastaǵy Ilııas shetki qazaq aýyldarynan Qarsaqpaıǵa aǵylǵan ash halyqqa jany ashyp, halyqty ashtyqtan qutqarýdy ótinip aýdandyq partııa hatshysy Telıaevqa hat jazyp, shyryldaıdy. – Bir kúni – deıdi Raýnaq esteliginde: «Ilııas úıge 5-6 jasta balasy bar bir adamdy ertip keldi. Ol kisi «Barlyq týystarym ashtan óldi. Myna bala ólse, áýlettiń tuqymy quryǵaly tur» de kúńirendi. Oǵan qolushyn bermeýge dátimiz barmady. Ony aman alyp qaldyq».
Qos ǵarip osylaı er jetipti. Raýnaq aǵasynan kem soqpaǵan úlken ǵalym. Ataqty «Kıroves» traktoryn jasap shyǵarǵandardyń biri jáne «Boran» atty ǵarysh kemesi kókke kóterilgende onyń órtke shydamdy syrtqy qabyrshyq qabaty Raýnaq oılap tapqan qupııa materıal ekenin el bile bermeıdi.
Qazaqstanda 480 adam koronavırýstan aıyqty
Koronavırýs • Búgin, 09:55
Memleket basshysy áıelder qaýymyn merekesimen quttyqtady
Prezıdent • Búgin, 09:10
Halyqaralyq áıelder kúnine oraı gala-konsert ótti
О́ner • Búgin, 09:01
10 oblysta aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aımaqtar • Keshe
Qostanaı oblysynyń ákimi 100 jastan asqan ájelerdi quttyqtady
Aımaqtar • Keshe
Mańǵystaýda stomatologııalyq klınıkaǵa shabýyl jasady
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstannyń qaı aımaqtarynda joldar ashyldy
Aımaqtar • Keshe
Elordalyq sportshylar qarttar úıindegi analardy quttyqtady
Aımaqtar • Keshe
Shymkentte tártip buzǵan qoǵamdyq tamaqtaný oryndary anyqtaldy
Aımaqtar • Keshe
Atyraýda shaǵyn nesıe keńsesinen 400 myń teńgeni tonap ketti
Aımaqtar • Keshe
Nur-Sultanda kópbalaly analardyń 5 qabattan qulaǵany ras pa?
Aımaqtar • Keshe
Qyzylordada 1000 otbasyǵa azyq-túlik sebeti taratyldy
Aımaqtar • Keshe
Atyraýlyq oqýshy AQSh ýnıversıtetiniń grantyn ıelendi
Aımaqtar • Keshe
Shetelden 307 azamat PTR anyqtamasyz ushyp keldi
Qazaqstan • Keshe
Sport • Keshe
Qostanaı qazaq teatry kórermenderimen qaıta qaýyshty
Aımaqtar • Keshe
Jansaı Smaǵulov kúmis medaldi ıelendi
Sport • Keshe
Pnevmonııanyń 52 jáne 3 ólim jaǵdaıy tirkeldi
Qazaqstan • Keshe
Elimizde 568 adam koronavırýstan jazylyp shyqty
Koronavırýs • Keshe
Elimizde bir táýlikte qansha adam vırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Keshe
Sport • 06 Naýryz, 2021
Elimizde alǵash ret «Domalaq ana» operasy sahnalandy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
ShQO aýmaǵynda shekteý sharalary 20 naýryzǵa deıin uzartyldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Nur-Sultanda 2000 myńnan astam otbasyǵa azyq-túlik sebeti tabystalady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
SQO polısııasynda 374 qyz-kelinshek qyzmet atqarady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Qostanaılyq «Tobyl» Qazaqstan sýperkýbogyn jeńip aldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstandyq short-trekshiler álem chempıonatynda jartylaı fınalǵa shyqty
Sport • 06 Naýryz, 2021
Almatynyń ortasyndaǵy kóshe opyrylyp qaldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Elorda bazarlarynda jumys isteıtin áıelderge eriktiler 600 gúl taratady
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Teńiz kenishindegi bes avtobýs órtiniń sebebi anyqtaldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Boksshylar ázirge tórt qola aldy, taǵy ekeýi fınalda
Sport • 06 Naýryz, 2021
Taraz qalasynda 135 otbasy baspanaly boldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Jansaı Smaǵulov júldege talasady
Sport • 06 Naýryz, 2021
Almatynyń bas sanıtary Jandarbek Bekshın jańa qaýlyǵa qol qoıdy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Ekologııa mınıstrligi Qaraǵandydaǵy arystan jóninde pikir bildirdi
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
8 naýryz kúni hokkeıden balalar týrnıri ótedi
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Elordanyń Dostyq úıinde 8 naýryzǵa oraı qaıyrymdylyq aksııasy ótti
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Sport • 06 Naýryz, 2021
Oraldyq magıstranttar qazaq ádebıetin oqıdy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Álem elderindegi koronavırýsqa qatysty ahýalǵa sholý
Álem • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstan men Qyrǵyzstan «Qordaı», «Aq jol» ótkizý beketteriniń ashylýyn talqylady
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstannyń qaı óńirleri «sary» aımaqta tur
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Dımash Qudaıbergenniń jankúıerleri ánshi týraly veb-oıyndar jasady
Álem • 06 Naýryz, 2021
Dzıýdodan Parıjdegi týrnır Qazan qalasyna aýystyryldy
Sport • 06 Naýryz, 2021
Atyraý oblysynda gazdan ýlanǵan tórt adam qaıtys boldy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Teńiz kenishinde 5 avtobýs otqa orandy
Aımaqtar • 06 Naýryz, 2021
Pnevmonııanyń 42 jáne 2 ólim jaǵdaıy tirkeldi
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstanda koronavırýstan jazylǵandar sany 200 myńnan asty
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
О́tken táýlikte 832 adamnyń koronavırýs juqtyrǵany anyqtaldy
Qazaqstan • 06 Naýryz, 2021
Qazaqstan men О́zbekstan medısına salasynda yntymaqtastyqty nyǵaıtady
Medısına • 05 Naýryz, 2021
Almatyda jaýyn-shashyn saldarynan kólikterdi aǵash basyp qaldy
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
Qazaqstannyń 7 oblysynda aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • 05 Naýryz, 2021
Kóktemdegi UBT 10-naýryzda bastalady
Bilim • 05 Naýryz, 2021
Úkimette «Nur Otan» partııasynyń saılaýaldy baǵdarlamasyn iske asyrý jónindegi shtabtyń otyrysy ótti
Úkimet • 05 Naýryz, 2021
Almatyda «Jyl qusy-2021» kórmesi bastaldy
О́ner • 05 Naýryz, 2021
Ashyq qosymshasy arqyly tekseriletin JSN málimetteri qaıda jiberiledi
Qoǵam • 05 Naýryz, 2021
Eki-aq tórti bar eken, qalǵanynyń bári bes...
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
Ár sala úzdikterine qurmet tanytty
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
Almaty taýlarynda qar kóshkini júredi
Ekologııa • 05 Naýryz, 2021
Jańa maýsymda jergilikti oıynshylarǵa senim artty
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
AQSh-tyń eki shtatynda betperde taqpaýǵa ruqsat etildi
Álem • 05 Naýryz, 2021
«Qoǵamdyq baqylaý týraly» zań jobasy jarııalandy
Qoǵam • 05 Naýryz, 2021
Aldaǵy 9 naýryzda Bas sanıtardyń jańa qaýlysy kúshine enedi
Medısına • 05 Naýryz, 2021
Atyraýda túrmedegiler týysymen eki táýlikke kezdese alady
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
Elordalyqtar aqpan aıynda MÁMS-ke 3,2 mlrd teńgeden asa jarna aýdardy
Aımaqtar • 05 Naýryz, 2021
Nurlan Ermekbaev reseılik áriptesi armııa generaly Sergeı Shoıgýmen telefon arqyly sóılesti
Qoǵam • 05 Naýryz, 2021
Uqsas jańalyqtar