12 jyl bir múshelge jatady. Iаǵnı, adam 12 jasqa tolyp, 13-ke aıaq basqanda alǵashqy músheldi toltyryp, «Bozbala» nemese «Boıjetken» atanady. Ekinshi múshel – 25 jas. Naǵyz jigittik kezeń. Úshinshi múshel – 37, tórtinshi múshel – 49, besinshi múshel – 60 jas... osylaı kete beredi. Ejelgi túrkiler 5 músheldi, ıaǵnı 60 jyldy bir sıkl (jaryn) dep atap («Grıgorıan» jyl esebindegi ǵasyr sııaqty), zaman barysyn jańartyp otyrǵan.
Dál osy jaryn esebin tıbet lamalary áli kúnge deıin qoldanady. О́ıtkeni, olardyń kóne kitabyndaǵy dinı ǵuryp-rásim oryndaý mezgili ejelgi jaryn esebimen jazylǵandyqtan, osylaı isteýge májbúr. Olardyń aıtýynsha, bul esep bizdiń qazirgi jyl sanaýymyz boıynsha 1027 jyldan bastalady.
Qazaq halqy ıslam dinin qabyldaǵannan keıin baıyrǵy túrkilik jyl sanaý esebine azdaǵan ózgeris engeni baıqalady. Musylmansha jyl sanaý Aı fazasynyń ózgerisine ıkemdelgendikten ony qabyldaý ońaı bolǵan sııaqty. О́ıtkeni, musylmandar qoldanǵan hıjra jylynyń aı esebi – týar aı nemese sınodtyq aı esebiniń negizinde jasalǵan. Bir aıy – 29 táýlik 12 saǵat 44 mınýt 3,0 sekýndqa teń. Ár aıdyń basy oraq músindes jańa týǵan aıdyń kóringen sátinen bastalady. Bul qubylysty turaqtandyrý úshin hıjra aılary – 29 nemese 30 táýlik bolyp almasyp otyrady. Sol sebepti hıjra jylynda – 354 táýlik jaı jyldar jáne 355 táýlik kisebe jyldary bolyp bólinedi. Bul esep bizdiń qoldanyp júrgen kúntizbeden (bir jyly 365 nemese 366 táýlikten turatyn) 10-11, keıbir jyldary 12 táýlikke qysqarady.
Osy oraıda ótken tarıhymyzdy bilip, bolǵan oqıǵalardyń ýaqytyn naqtylap, kóne qoljazbalardy zertteýmen aınalysatyn adamdar úshin «hıjra» jyl esebin, qazirgi qoldanyp júrgen «grıgorıan» jyl esebine aınaldyrý tásilin, jyl qaıyrýdy bilý óte qajet.
Mysaly, Ábý Raıhan Berýnı hıjranyń 363 jyly týǵan delik. Osyny búgingi jyl sanaýǵa aınaldyraıyq. Ol úshin hıjra jylyn 33-ke (bul eki jyl esebiniń aıyrmasy) bólý kerek. Sodan shyqqan sandy hıjra jylynan alyp tasta da, jańa sanǵa 622 sanyn (hıjra jylynyń basy) qos. Nátıjesi:
a) 362: 33 = 11,
b) 362 – 11 = 351,
v) 351 + 622 = 973 jyl.
Ábý Raıhan bizdiń jyl sanaýymyz boıynsha 973 jyly týǵan eken.
J = X – (X : 33) + 622
Endi «grıgorıan» jyl esebin «hıjraǵa» aınaldyryp kóreıik. Mysaly, siz 1965 jyly týǵansyz. Ol úshin:
a) 1965 – 622 = 1343
b) 1343 : 33 = 42
v) 1343 + 42 = 1385 hıjra jyly
Eskertý: sandy 33-ke bólgende nátıje qaldyqpen shyqsa, qaldyq 17 sanynan kóp bolsa, nátıje bútin sanǵa aınaldyrylady. Qaldyq 16 sanynan az bolsa tek bútin bóligi alynady.
Baǵdarlamalar • Búgin, 11:18
Balqashta jol apatynan polısııa qyzmetkeri kóz jumdy
Oqıǵa • Búgin, 11:10
Sot sheshimin oryndamaǵan azamat qamaýǵa alyndy
Aımaqtar • Búgin, 11:07
505 myńnan astam qazaqstandyq vaksına saldyrdy
Qazaqstan • Búgin, 11:05
Azııa chempıonaty: Búgin jáne erteń bizdiń qyzdar kimdermen kúresedi?
Sport • Búgin, 10:56
Senatorlar EAEO-nyń tizbesine engizilmegen ónimderdi retteıtin zań qabyldady
Parlament • Búgin, 10:43
Qazaqstanda taǵy bir óńir «qyzyl aımaqqa» ótti
Koronavırýs • Búgin, 10:30
Qazaqstanda keń aýqymdy «Kıik» aksııasy bastaldy
Ekologııa • Búgin, 10:27
Aqmola oblysynda jedel járdem kóligine oq atyldy
Vıdeo • Búgin, 10:17
Elimizde jumyssyzdyq deńgeıi ósti
Qoǵam • Búgin, 10:03
Qazaqstandyq vaksına ázirlegen ǵalymdarǵa baspana beriledi
Qazaqstan • Búgin, 09:48
О́tken táýlikte taǵy 2641 adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Búgin, 09:36
2002 adam koronavırýstan emdelip shyqty
Koronavırýs • Búgin, 09:32
Dollar qaıtadan arzandaı bastady
Qarjy • Búgin, 09:22
Grek-rım kúresinen Azııanyń úzdikteri kim?
Sport • Búgin, 09:21
Saryala qazdyń qańqyly estildi
Rýhanııat • Búgin, 08:51
Shyǵyrshyqtar jeńiske shaqyrady
Oqıǵa • Búgin, 08:50
О́rt qaýipsizdikti saqtamaǵannan shyǵady
Qoǵam • Búgin, 08:42
Aqmolalyqtar Aqkólge qarap boı túzeıdi
Tehnologııa • Búgin, 08:40
Álem • Búgin, 08:33
Álem • Búgin, 08:30
Jergilikti ózin ózi basqarýdy damytý ortalyqtary
Oqıǵa • Búgin, 08:26
Elorda mańyndaǵy aýmaqtardy áýeden baqylady
Oqıǵa • Búgin, 08:24
AQSh áskerin alyp ketýge asyǵar emes
Álem • Búgin, 08:16
Indettiń betin vaksına qaıtara ma?
Álem • Búgin, 08:14
Altynqazǵan men Qaraqabaq Mańǵystaý arheologııasynyń úlken jańalyǵyna jatady
Oqıǵa • Búgin, 08:09
Rýhanııat • Búgin, 08:07
Medıatorlar qatary qalyńdaı túsedi
Qoǵam • Búgin, 08:05
Kúres • Búgin, 08:02
Nannyń qadir-qasıetin umytpaıyq
Qoǵam • Búgin, 08:01
Fýtbol • Búgin, 07:59
Boks • Búgin, 07:56
Taýar óndirýshilerdiń eksporttyq áleýeti zor
Ekonomıka • Búgin, 07:48
Nesıege páter alǵandarǵa salyq jeńildigi bar
Ekonomıka • Búgin, 07:47
Rýhanııat • Búgin, 07:47
Syrdarııa saǵasyndaǵy sulý meken
Bilim • Búgin, 07:46
Aımaqtar • Búgin, 07:44
Memlekettik tildi qurmetteý – ortaq mindetimiz
Pikir • Búgin, 07:40
Ekpe alý pýnkti meshitte de ashyldy
Qoǵam • Búgin, 07:35
Astana IT university: Bilim sapasynan sıfrly transformasııaǵa
Bilim • Búgin, 07:30
Álem • Búgin, 07:28
Kıeli kesene esikterin sol kúıinde saqtaý mańyzdy
Rýhanııat • Búgin, 07:25
Jer týraly zań Senatqa joldandy
Parlament • Búgin, 07:22
Baı men kedeıdiń arasy alshaqtap barady
Ekonomıka • Búgin, 07:15
Almaty oblysynda «Úmit besigi» jobasy júzege asyryla bastady
Aımaqtar • Keshe
Túngi tynyshtyqty buzýshylar jaman indet kezinde de tıylmaı otyr
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
NIS oqýshysy Pensılvanııa ýnıversıtetinen shaqyrtý aldy
Bilim • Keshe
Táýelsizdik jáne ult mentalıteti
Qoǵam • Keshe
Qaryz kúlip kirip, kúńirenip shyǵady
Qoǵam • Keshe
Jarlyny baılanys jelisimen jarylqady
Aımaqtar • Keshe
Ǵaryshkerler kúnine arnalǵan kórme
Rýhanııat • Keshe
Tanym • Keshe
Aýyldarǵa keń jolaqty ınternet tartylady
Qoǵam • Keshe
Altyn Orda – túrkitildes halyqtardyń ortaq murasy
Rýhanııat • Keshe
Azyq-túlik baǵasy qaıtse turaqtanady?
Ekonomıka • Keshe
QAZVAC – otandyq ǵalymdardyń eren eńbegi
Koronavırýs • Keshe
Aıdos Sultanǵalı Azııa chempıony atandy
Sport • Keshe
Elordada «Zorlyq-zombylyqsyz úı» aksııasy ótti
Qoǵam • Keshe
Qazaqstan men Horvatııa arasyndaǵy saıası konsýltasııalar ótti
Saıasat • Keshe
Elordanyń keıbir mekemelerinde kalıan áli de usynylady
Elorda • Keshe
Qazaqstan eki apta boıy «qyzyl aımaqta» tur
Koronavırýs • Keshe
Qyzylordanyń Syrdarııa aýdany «qyzyl» aımaqqa engizildi
Aımaqtar • Keshe
Qazaqtyń Nýrıkamaly dúnıeden ótti
Rýhanııat • Keshe
Uqsas jańalyqtar
