Alash arystarynyń Sháýeshekke sapary

Tanym • 21 Qańtar, 2021

Alash arystarynyń Sháýeshekke sapary

91 ret kórsetildi

HH ǵasyrdyń basynda, 1917 jyly Orynborda jalpy Qazaq quryltaıy ótip, Alashorda úkimetiniń basqarý organy Semeıge qonystanǵannan keıin, ıaǵnı 1918 jyldyń kókteminde ult qaıratkerleri Alash qalasyna jınalyp aqyldasady. Mundaǵy maqsat – shettegi qazaqtarǵa baryp, olarǵa Alash ıdeıasyn nasıhattaý. Basqosýǵa Abaı mektebiniń ókilderi – Kókbaı Janataıuly men Týraǵul Abaıuly jáne ataqty balýan Qajymuqan Muńaıtpasuly qatysady (1-sýret).

Beken QAIRATULY

Osy jyldyń jazynda Qytaı elin betke alyp Alash kósemderi – Ahmet Baıtursynov, Mirjaqyp Dýlatov, Sadyq Amanjolov, Raıymjan Mársekov tórteýi jolǵa shyǵady. Olar Zaısan-Aqsýat ólkesin basyp ótip, Sháýeshek qalasyna barady. Kezinde Semeı qalasynda turyp, qonys aýdarǵan kópes Ramazan Shánishevtiń úıine túsedi. Eldi jınap, kelgen maqsattaryn aıtady. Osy kezdesýda áıgili ánshi, aqyn Áset Naımanbaıuly da bolady. Ol kisiniń eki jyl buryn, 1916 jyly osy ólkege birjola qonys aýdarǵan kezi-tin.

Alash kósemderiniń bul saparynan bizge mura bolyp jetken eki dúnıe bar. Birinshisi – Áset aqynyń basqosýda aıtqan shaǵyn tolǵaýy bolsa, ekinshisi – Ahań-Jaqańdar kútip alýshylarmen birge túsken sýreti (2-sýret). Bul sýretti túsirgen adam Sháýeshekte orys mektebinde oqyǵan áýesqoı fotograf – Muhametjan Ábdikerimuly. Al Ásettiń tolǵaýynda:

Mirjaqyp, óleń aıt dep, qolqaladyń,

Men be aqyn, sen turǵanda

oı tabatyn,

«Alash» dep aǵaıynǵa saýǵa salyp,

Ahań er otyrmaı ma jol tabatyn,

– dep sóz bastaǵan Áset aqyn alash arystaryna birshama naz aıtady. Mysaly:

O, Aha, ne degeniń – búı degeniń,

Alashqa bar qazaqty jı degeniń,

Syrtta júrgen aǵaıyn sýyq baýyr,

Oǵan mysy júrmeıdi túzdegi eldiń,

Jaryssań – tóbege ozyp

shyqsań netti,

Beldesseń – belin úzip jyqsań netti,

Tozǵan elden toıynar kúı izdemeı,

О́z halińdi anyqtap uqsań netti,

– dep keletin oǵashtaý aıtylǵan tirkester bar. Ahań men Jaqańdy Sháýeshekke erip barǵan Sadyq Amanjolov pen Raıymjan Mársekov jaıynda aıtar bolsaq, S.Amanjolov ekinshi jalpy Qazaq sezine Jetisý oblysy atynan qatysyp, Alashorda úkimetiniń músheligine saılanǵany týraly derek bar. Qýǵyn-súrgin jyldarynan aman ótip, 1941 jyl qaıtys bolǵan eken.

Al Raıymjan Mársekov – Alashordanyń shyǵys bólimshesiniń beldi ókilderiniń biri. Alash polkyn jasaqtaǵan. Alashtyń urany «Saryarqa» gazetin shyǵaryp turǵan. Azamat soǵysy jyldary jergilikti halyqty azyq-túlik, kıim-keshekpen qamtamasyz etý úshin shyǵystaǵy Vladıvostok qalasyna baryp, amerıkalyq «Meıer» fırmasymen shart jasap, Semeıge 15 mıllıon somnyń zatyn ákelip, halyqty qamtamasyz etken qaıratker. Joǵary bilimdi zańger. 1922 jyly Semeı gýbernııasynyń atqarý komıtetinde úlken qyzmet atqaryp júrip, bir túnde Qytaı eline asyp ketken. Sonda júrip, 1939 jyldar shamasynda atylǵan.

Osy Alash arystary qaıtar jolynda jaılaýda otyrǵan Tańǵyt úkirdaıdyń aýylyna kelip at sýytqan. Artynan Tańǵyt Eńseulyna «Alashordaǵa búıregi burǵan» degen jala jabylyp, 73 jasynda bul adam da atýǵa buıyrylǵan. Alash arystarynyń osy sapary kezinde birge júrgen, dıdarlasqan adamdardyń kóbi artynan atylǵan, asylǵan. Budan biz jappaı jazalaý naýqany Qytaıdaǵy qazaqtardy da aınalyp ótpegenin ańǵaramyz.

SÝRETTERDE: Ahmet Baıtursynuly men Mirjaqyp Dýlatulynyń 1918 jyldyń kókteminde Sháýeshekke attanarda dostarymen birge Semeı qalasynda túsken sýreti;

ortada oryndyqta otyrǵan: taqııaly – Mirjaqyp Dýlatuly, sol jaq janyndaǵy – Ahmet Baıtursynov, odan bergi – Raıymjan Mársekov. Oń jaqta jerde jeke otyrǵan – ánshi Áset Naımanbaev. Sháýeshek qalasy, 1918 jyl.

Kúnniń mańyzdy jáne ózekti jańalyqtaryn «Egemen Qazaqstan» telegram kanalynan oqyńyz