Kózin ashqaly kórgeni – kógiljim munar jabylǵan jasyl orman. Máńgi jasyl qaraǵaılar men qoldyń salasyndaı aq qaıyńdar. Uıysa bitken tal-terek. Janyna sonshalyqty jaqyn, ózgeshe súıkimdi álem. Baıybyna barmaı, syrttaı qarap suqtanǵan janǵa baqyttyń qushaǵyna bólenip, balbyrap turǵandaı áser eter edi. Al tynysyn jaza baspaı ańǵaryp, túısigińmen tarazylaıtyn bolsań, onyń da óz syry, óz muńy jeterlik. Dińine jabysqan dertten aza boıy qaza bolyp, talmaýsyraıtyn tusy da az emes. Jas ǵalymnyń tún uıqysyn tórt bólip, tylsym oıdyń qushaǵyna bóleıtin jaıt ta osy.
Ekaterına Soltústik Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgenimen, alty jasynan Býrabaı baýraıyndaǵy jasyl jelekke bólengen Shýchınsk qalasynda turady.
–Tabıǵat meniń ómirimniń bir bólshegi, – deıdi jas ǵalym. – Ár kún saıyn tildesip, jaǵdaıyn jan-dúnıemdegi súzgiden ótkizbesem, boı jazyp serpile almaımyn. Alysqa shyqsam ańsarym da, saǵynarym da osy topyraq, kórgen jannyń kózin súısintetin kórkem tabıǵat. Bala jasymnan janymdy baýraǵan mamandyqty ıgerý úshin elimizdegi eń kóne oqý oryndarynyń biri – Ekologııa jáne orman sharýashylyǵy kolledjine oqýǵa tústim. Júzdegen, bálkim, myńdaǵan tabıǵat janashyrlaryn baýlyǵan bilim oshaǵy búgingi kúni Ekologııa jáne týrızm, orman sharýashylyǵy joǵary kolledji dep atalady. Kolledjdi úzdik támamdaǵan soń Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy Kókshetaý memlekettik ýnıversıtetinde ekologııa mamandyǵy boıynsha bilim aldym. Joǵary oqý ornynda syrttaı oqydym da, Kókshetaý orman seleksııasy ortalyǵynda jumys istedim.
Ekaterına bakalavr atanǵan soń Á.N.Bókeıhan atyndaǵy qazaq orman sharýashylyǵy jáne agroormanmelıorasııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda bilimin tolyqtyra tústi. Aldaǵy bolashaqtyń berik baılamy da osy jerde jasaldy.
– Ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ujymymen birden til tabysyp kettim, – deıdi jas ǵalym. – Bilikti adamdarmen birlese jumys isteýdiń sáti tústi. Úırengenim az bolǵan joq. Orman ǵylymynyń bastaýynda turǵan, ony qorǵaýǵa, ósirip-órkendetýge ólsheýsiz úles qosqan marqum Vladımır Kaverın tárizdi kesek tulǵalardy kózim kórdi.
Ekaterına óziniń ǵylymı jetekshisi Olga Telegınany da erekshe iltıpatpen eske alady. Eki ǵalym birlese otyryp, Qazaqstannyń soltústik óńirindegi qaraǵaıly jáne qaıyńdy ormandardy zııankesterden aryltý isimen shuǵyldanǵan.
Orman – tiri organızm. Aǵzasyna zııan keltiretin zııankester az emes. Eger der kezinde aldyn almasa, ondaǵan jyl boıy syptyǵyrdaı sulý dińi kúnge umtylyp, kúlim qaqqan qaraǵaı da, jasyl jelegi samal jelmen terbelgen aq qaıyń da az ýaqyttyń ishinde qýrap qalary sózsiz. Juqpaly aýrý orman shetine ilikse, tutas alqap az ýaqyttyń ishinde qulazyǵan qý dalaǵa aınalady. Mine, zııankestermen kúrestiń kerek jeri osy. Al ol kúresti ǵylymı negizdep, aǵashtardy syrqatynan aryltý – kádimgi dárigerdiń eńbegi tárizdi alapat tózimdilikti, asqan biliktilikti qajet etetin qyzmet. «Orman dárigeri» desek, jarasar.
Jumystan qol úzbeı, bilim aıdynyna qulash urǵan jas ǵalym Omby memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń magıstratýrasyn, Oral memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn aıaqtady. 2018 jyldyń mamyr aıynda aýyl sharýashylyǵy ǵylymynyń kandıdattyǵyn qorǵasa, arada bir jyl ótkennen keıin «Orman resýrstary jáne ormanshylyq» mamandyǵy boıynsha ǵylym doktory atandy.
Ústimizdegi jyly ǵylymı-zertteý ınstıtýty orman sharýashylyǵy mekemeleri mamandarynyń bilimin jetildirý baǵytynda taqyryptyq oqý ádistemeleri men bilim baǵdarlamasyn túzdi. Baǵdarlamada ormandy qorǵaý, onyń ózindik erekshelikteri, ormandy oısyratyp túsiretin zııankesterdiń negizgi túrleri men olardy joıý qamtylǵan. Bul tıimdiligi zor baǵdarlamany jas ǵalym túzip shyqty.
О́mirindegi eń bir sátimen sabaqtalǵan kezeńdi orman zııankesterimen keshendi kúreske arnalǵan halyqaralyq semınarǵa qatysýy dep esepteıdi. Osy alqaly jıynnan keıin jas ǵalymǵa sheteldegi áriptesteri de nazar aýdara bastady. Qııandaǵy Koreıadan shaqyrý keldi.
– Ormannyń ishine kirip barǵanda qaı aǵashtyń saý, qaı aǵashtyń aýyryp turǵanyn jaza baspaı tanımyn. Orman ǵylymy – shet-shegi joq dúnıe. Men osy salada ózimniń bar qabiletimdi sarqa jumsap, qyzmet etkim keledi, – deıdi Ekaterına.
О́mirlik maqsat-muraty – el ekologııasyn jaqsartý bolyp otyrǵan elgezek qyzdyń aldyna qoıǵan jospary asqaraly. Jas ǵalymnyń aıtýynsha, alańdaıtyn tus az emes. Aral men Balqash, Kaspıı tárizdi kók aıdyndar jyl saıyn tartylyp barady. Taıaýda ǵana Qyzylordadan oralypty. Osy ólkedegi ósimdik álemin zerttegen. Tabıǵattyń tól beınesin saqtaý úshin, eń aldymen, sekseýil alqaptaryn kóbeıtken jón dep esepteıdi. Al sol sekseýildi zııankesterden qorǵaýdyń ózi keshendi sharalardy qajet etedi eken. Ǵalymdar zııankesterden saý qalǵan sekseýil alqaptaryn zerttep, aldaǵy ýaqytta olardy barynsha kóbeıtýge nazar aýdarýda. Jas ǵalymnyń pikirinshe, bul jergilikti jerdegi ekologııa máselesin aıtarlyqtaı jaqsartýǵa septigin tıgizbek.
Ekaterınanyń ǵylym jolyndaǵy tabandylyǵy tánti etedi. «Taý basynan qudyq qazǵanmen birdeı» dep sıpattalatyn ǵylym jolyndaǵy eńbegi jastarǵa ábden úlgi bolarlyq. On bir jyl ishinde qarapaıym zerthana qyzmetkerinen bólim meńgerýshisine deıin kóterilgen, alpystan astam ǵylymı maqala jazyp, halyqaralyq jáne respýblıkalyq jobalardy júzege asyryp kele jatqan talpynysy kimdi bolsyn tánti eterlikteı.
Ol óz zamandastary tárizdi ótpeli kezeńniń ókpek jeli uıytqyp turǵan ýaqytta boı túzegen. Bilim oshaǵy, ártúrli úıirmeler. Ǵylym jolyna bastar aldyndaǵy sony soqpaq. Osy bir uzaq ta azapty jolda qoltyǵynan demeıtin, kózge kórinbeıtin demeýshisi bardaı sezinedi ózin. Áýelgi bette ańǵarmaǵan. Keıin túısindi. Týǵan jerdiń tabıǵatyna degen perzenttik súıispenshilik eken ǵoı.
Aqmola oblysy
