Adamzatty emdeıtin salaǵa ashyqtyq kerek

Álgi aǵamyzdyń «bombasyn» bile almasaq ta, veterınarııa salasynda qordalanyp qalǵan máseleniń tym kóp ekenine keıinirek kózimiz jetti. Bul taqyrypqa «Egemende» birneshe ret maqala da jazyldy. Biraq asa bir ózgerip ketken eshteńe joq. Baz baıaǵy qalpynda. Basqa máselelerin aıtpaǵanda, júıede ashyqtyq, aıqyndyq jetispeıdi. Ashyqtyq joq jerde, jemqorlyqqa jol ashyq. Mysaly, mal ustaǵan qarapaıym sharýa mal dárigeri men veterınarlyq zerthanalarǵa kúdikpen qaraıdy. О́ıtkeni maldan qan taldaýyna synama alýdan bastap, onyń aýrý, ne saý ekendigi týraly qorytyndy anyqtama beretin zerthanalarǵa deıingi tizbek malshy qaýym úshin jumbaq. Osyny veterınarlar da tıimdi paıdalanyp, mal ıesiniń «qanyn tespeı sorý» amalyn senimdi jolǵa qoıyp alǵan. Qalaı deısiz ǵoı? Aıtalyq, aýylda on-on bes shaqty sıyryńyz bar. Mal dárigeri kelip, zerthanalyq taldaýǵa dep qan alyp ketedi. Birneshe kúnnen keıin eki-úsh sıyryńyzdan brýsellez shyqqany týraly anyqtama ákelip kórsetedi. Zań bo­ıynsha brýsellez anyqtalǵan mal memleketke ótkizilýge tıis. Árıne, tegin emes, Úkimet tarapynan belgilengen ótemaqysy bar. Biraq onyń kólemi ádette mal ıesin qanaǵattandyratyndaı shamada emes. Veterınardyń sharýany jandy jerinen ustaıtyn tusy da osy. «Baqqan eńbegiń, shyǵynyń bar, obalyńa qalmaıyn, saý dep anyqtama jazyp bereıin, bazarǵa shyǵaryp satyp jiber», dep janashyrlyq tanyta qoıady. Al anyqtamanyń quny – bir malǵa 10 myń teńge. Álbette, kez kelgen adam 300-400 myń teńgesinen aıyrylǵansha, 20-30 myń teńgeni «sadaqa» qylǵandy jón kóredi. Biraq kókeıde kúmán qalady. Aýrý maldy ne úshin satýy kerek? Basqanyń obalyna qalýy úshin be? Múmkin, maly saý shyǵar. Múmkin zerthana men veterınar ózara ymyralasyp alǵan shyǵar? О́ıtpese, veterınardyń ózi nelikten satyp jiber dep úgittep otyr? Aýrý maldy satyp jiber deıtindeı basy ekeý emes bolar. Demek ol maldyń aýrý  emestigine senimdi. Tek aq­sha tabý úshin osylaı istep otyr. Al eger  mal shy­nymen aýrý bolsa she? Bir aýyldan bir aýylǵa satylyp kete barsa ne bolady? Oılaý­dyń ózi qorqynyshty. «Bomba» degen osy emes pe?

Osyndaı jaýaby joq saýaldar kúdik pen kúmánniń boıaýyn qoıýlata beretindikten, aýyldaǵy mal ustaǵan halyq veterınarǵa senýden qalǵan. Bul bir ǵana mysal bolǵanymen, bar­lyq óńirge tán. Máselen, «Egemende» kezek­ti bir maqala Qostanaı óńirindegi jaǵdaıǵa baı­lanysty «Brýsellez mal óriste júr» degen taqy­ryp­pen jarııalandy. Onda da týra osyǵan uqsas jaǵdaı. Aıyr­masy – ma­ly­nan brýsellez anyqtalǵan sharýaǵa,  qaı­dan bilip alǵany belgisiz, «arzanǵa bere ǵoı» dep etke mal satyp alǵyshtar kele qalady. Sha­rýany «qanyn tespeı sorýdyń» jeń ushynan jalǵasqan tásili demeı, ne deımiz muny?

Buǵan jol bermeýdiń birden bir amaly – júıeniń ashyqtyǵyn, ásirese  veterınarlyq tekserý tizbegin, ıaǵnı maldan synama alýdan bastap, onyń zerthanada taldanýy men nátı­jesin mal ıesine jetkizýge deıingi aralyqtyń aı­qyn­dyǵyn qamtamasyz etý. Qysqasy, professor I.Pavlov aıtqan «adamzatty emdeıtin» salaǵa da ashyqtyq kerek. Sonda ǵana mal baqqan qaýymnyń veterınarǵa, zerthanalarǵa degen senimi qalpyna keledi. Aýrý maldyń ózgelerge qaýip tóndirmeýi úshin, basqa malynyń amandyǵy úshin veterınarmen tyǵyz jumys isteýge múddeli bolady.

Bir jaqsysy, Prezıdent bıylǵy Jol­daýynda osy veterınarııa salasyna da arnaıy toqtalyp, Úkimetke jyl aıaǵyna deıin naqty reformalar paketin qabyldaýdy tapsyrdy. Sol usynystardyń ishinde joıýǵa alynatyn mal úshin tólenetin ótemaqy kólemi de qısyndy deńgeıde qarastyrylýy kerek, bul aýrý maldy jasyryp qalýdyń nemese jalǵan anyqtamamen satyp jiberýdiń aldyn alady. Al Joldaýda aıtylǵan saladaǵy úderisterdi sıfrlandyrý, málimet jınaý jáne ony avtomattandyrý, maman daıarlaý jáne olardyń jalaqysyn kóbeıtý is-sharalary túptep kelgende, tutastaı mal sharýashylyǵyna mýltıplıkatıvti yqpal etetin bolady dep paıymdaımyz. О́ıtkeni bul qadamdar veterınarııa salasyndaǵy eń negizgi túıtkil – sybaılas jemqorlyq faktorlarynyń aldyn alýǵa septigin tıgizedi. Al jemqorlyq sııaqty jymysqy múdde joq, tek ashyq báseke bar jerde serpindi damýǵa da múmkindik mol.