Kreatıvti ekonomıka – qandaı ekonomıka?

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Halyqaralyq kreatıvti ekonomıka jyly eli­mizde de kreatıvti ındýstrııa qurý­da talantty jastarǵa nazar aýdarýdy, jumyspen qamtý­dy, Úki­metke strategııalyq tur­­ǵydan mańyzdy salany ke­shendi túrde damytý josparyn qurýdy tapsyr­dy. Iаǵnı ǵy­lym, mádenıet jáne zamanaýı shy­ǵarmashylyq sala­lary bo­ıyn­sha Ulttyq bilim haby, «Ta­lant­tar fabrıkasy» sııaq­ty or­­ta­lyqtar qurylyp, eli­miz­diń barlyq óńirindegi daryn­dy jas­tar­dyń kásibı mamandar­dan bilim alyp, olardyń sheber­lik saǵattaryna qatysýǵa jol ashy­­lady delindi. Biraq ázir­she eli­­mizdiń zańnamalyq qujat­tarynd­a kreatıvti ındýstrııanyń naqty anyq­­tamasy joq. Iаǵnı óki­let­ti organdarmen osy salany da­­­my­tý­dyń naqty baǵyt­tary bel­gi­len­be­gen soń, memle­kettik qoldaý sha­ra­lary da qarastyryl­maǵan. Bi­likti mamandar da az. О́ıtkeni krea­tıvti ındýstrııanyń maqsaty – qar­jylyq tabys qana emes, áleý­mettik jáne azamattyq damý.

– Jalpy, «Kreatıvti ekonomıka» termınin alǵash ret nıýıorktik Businessweek jýrna­ly 2000 jyly qoldanǵan. Son­dyq­tan kreatıvti ındýst­rııa de­genimiz – ekonomıkany damy­tý­dyń basym baǵyttarynyń biri. Bú­kil álemde kreatıvti ındýs­t­rııa­ áleýetti ónerkásiptik saıa­sat­tyń bir bóligine aınaldy. Bul erek­she salalar Ulybrıtanııa, Qy­taı, Japonııa, Ońtústik Ko­reıa, Re­seı jáne basqa da elderde mem­­lekettik qoldaýǵa ıe, – deı­di eko­nomıst ǵalym Álııa Ábisheva.

Kreatıvti ındýstrııanyń qara­paıym sıpattamasyna kelsek, shyǵarmashylyq qy­z­met­tiń ártúrli salalarynda jańa­shyl ınnovasııalyq tehnolo­gııa­lardyń alatyn ornymen erek­she. Mysaly, jerlesi­miz Imanbek Záıkenovtiń álem­dik «Gremmı» mýzykalyq premııa­sy­nyń jeńimpazy atanýy da kreatıvti ındýstrııanyń mýzyka, óner, jarnama, sáýlet, kınematografııa, anımasııa, dızaın salalaryndaǵy shyǵarmashylyq qyzmetpen tikeleı baılanysty eke­­nin kórsetti. Bul Imanbek sııaq­­ty oılaý qabileti ushqyr, kre­a­­tıvti, talantty jáne biregeı jas­­tardy biriktiretin bolsa, za­ma­­naýı sıfrly quraldar ar­qy­ly ómirdiń túrli salasynda al­dy­myzdan jetistikter kúteri anyq.

Á.Ábishevanyń aıtýynsha, eko­nomıkadaǵy «kreatıvti eko­no­mıka», «kreatıvti ındýst­rııa», «bilim ekonomıkasy» sııaq­ty jańa termınder tikeleı jas­tar­­dyń zııatkerlik bilim deń­geıi­­men baılanysty. Kreatıv bi­lim­dilik habyna aınalady da, na­ryq­qa óz ónimderin shyǵarýǵa múm­kin­digi bar kreatıvti jastar kele bastaıdy. Árıne, kreatıvti kásip­kerlik baǵytyn, kreatıvtik áleýe­tti, kreatıvti ekonomıkany da­mytýda memlekettiń qol­daýy qajet. Bul jastardyń jap­­paı shetelge ketý úrdisine de toq­taý bolar edi. Mysaly, AQSh el­shil­igi óńirdiń kreatıvti ekonomıkasyn damytýǵa qoldaý kór­setpek. Elimizdegi AQSh elshi­ligi­niń mádenıet jáne bilim berý máseleleri jónindegi atta­shesi Embermen (Amber Aura) Pav­lo­dar oblysy ákimdigindegi kez­desý­­de óńirdiń kreatıvti ekono­mı­­kasyn damytýǵa erekshe nazar aýdara otyryp, ózekti jáne áleýet­ti yntymaqtastyq máselesi tal­qy­landy. Jyl sońyna deıin S.Toraıǵyrov atyndaǵy oblys­tyq ǵylymı kitaphanada amerı­kalyq erekshe joba bólimi ashy­la­dy. Bul – kreatıvti ónertap­qysh jastardyń ıdeıalary men ın­no­vasııalyq jobalaryn jú­zege asyrý múmkindigi. Kitap­hana­da ashylǵan Maker Space shy­ǵar­ma­shylyq zerthanasyna kez kelgen oqýshy men stýdentter ózderiniń jobalaryn jasaý úshin keledi. Iаǵnı Maker Space – ıdeıalardy iske asyrýǵa arnalǵan shyǵarmashylyq sheberhana. Jobalar men startaptardy iske asyrýda pikirlesterdi qasyńnan tabasyń.

Ortalyqtyń ashylýyna oblys ákiminiń orynbasary Sáken Shaıahmetov, AQSh-tyń elimizdegi elshiligi mıssııasy basshysynyń orynbasary Djýdı Kýo qatysty. Jańa joba atalǵan elshilik pen Chevron kompanııasy ara­syn­daǵy memorandým barysynda jasaldy.

– Bul bilimge, ǵylymǵa qush­tar jastardy tabýǵa múmkin­dik beredi. Jobanyń maqsaty – óńir­de kreatıvti ekonomıkany damytý. Tegin jumys isteıtin orta­lyq kreatıvti ekonomıka­daǵy jańa baǵyttyń ashylýyna jol ashady, jastarǵa jańa tehnologııalarmen jumys jasaýǵa qoldaý kórsetedi, – deıdi S.Shaıahmetov.

Elshilik ókili Djýdı Kýonyń aıtýynsha, elimizde osy ispetti 10 ortalyq ashylmaq, Pavlodarda besinshi nysan ashylyp otyr.

Oblystyq kitaphana dırektory Sholpan Shaıahmetovanyń aı­týynsha, stýdentter robot qu­rastyrý, 3D modeldeý, aǵash jáne temir óńdeý jumystarymen aı­nalysa alady. Kabınette qa­jetti quraldar jetkilikti. Al­daǵy ýaqytta mektep oqýshy­lary men kolledj jáne joǵary oqý orny stýdentterine ekskýrsııa uıymdastyrylady.

Jergilikti startapshylarǵa erekshe múmkindik beretin Busi­ness Ertis Innovation aıasynda oblys­ta ǵylym-bıznes-memleket úde­ri­sin qalyptastyrý boıynsha ju­­mystar jalǵasýda. Aldaǵy ýa­­qyt­ta oblys ortalyǵynda Ǵy­­ly­mı-tehnıkalyq keńes otyry­sy ótkiziledi. Oǵan jergilikti júıe quraýshy kásiporyndar men ǵylymı qoǵamdastyq ókilderi qatysady. Kásiporyndar tarapynan naqty tehnıkalyq tapsyrmalar men qarjylandyrýdy jergilikti joǵary oqý oryndaryna aýdarý máselesi de anyqtaldy. Joǵary oqý oryndary, kolledj­der jobaǵa bıznes turǵysy­nan qarap, ekonomıkalyq ózara tıimdi áriptestik qura alady. Bul oblys­tyń startapshylary úshin de jaqsy múmkindik. Mysaly, Toraı­ǵyrov ýnıversıtetiniń koman­dasy respýblıkalyq Student Energy Challenge-2020 res­pýb­lıkalyq baıqaýynyń jeńim­paz­dary atandy. Olar baı­qaýǵa AirFlux ınnovasııalyq ener­gııa únemdeıtin bakterısıdti jeldet­kishin usyndy. Enactus re­zı­dent­teri men startap aka­demııa­synyń menedjerleri Rýs­tam Qabden, Aıjan Qalıas­qar, Gúldana Temirshot startap-jobalaryn damytýǵa 3 myń dollar utyp aldy. Olar endi bul qarajatqa jańa quraldar jınaýǵa qajet shıkizattardy satyp almaq. Ýnıversıtettiń ekinshi komandasy – ENACTUS KAZAKHSTAN Online National Expo 2020 stý­denttik kásipkerlik, startaptar men ınnovasııalardyń ulttyq kýbo­gynyń chempıony atandy. Stý­dentter «Qarjylyq saýat­­tylyq pen startaptardy damy­týǵa ba­ǵyt­talǵan oqýshylar men stýdentterge arnalǵan Jaryq atty bilim berý» onlaın-platformasyn jasap shyqqan.

– Jobalardy bıznes-mo­del­d­erdi qoldana otyryp ázir­le­dik. ENACTUS WORLD CUP 2021 álemdik kýbogyna bes bılet utyp aldyq. Biz endi Ult­tyq chem­pıon retinde elimizdiń namy­syn halyqaralyq dáreje­de qorǵaıtyn bolamyz, – deıdi Enactus Toraighyrov komandasy­nyń kapıtany Ádilet Dáýitov.

Jýyrda oblys ákimi Ábil­qaıyr Sqaqov «Kreatıvti ındýstrııany damytý jónindegi» res­pýblıkalyq jobalyq keńse­niń jetekshisi Danat Jýmın jáne óńirdiń shyǵarmashyl jas­tarynyń qatysýymen ótken dıalog­tik alańǵa qatysty. Dıa­log­tik alańda kreatıvti ındýs­t­rııanyń áleýeti joǵary ekeni, qazir ony damytý tujyrym­damasy daıyndalyp jatqany, shyǵarmashylyq ortalyqtar ashý, kreatıvti kásipkerlerdi qoldaý, tipti Imanbek pen Skrıptonıttiń jetistikke qalaı jetkenderi jaıly talqylandy. О́ńir basshysy oblys ortalyǵynda burynǵy temir­ jol kolledjiniń negizinde Technikum shyǵarmashylyq ortalyǵy ashylatynyn atap ótti.

– Bul jerde sportpen aınaly­syp, shyǵarmashylyq jármeń­ke­ler men sheberlik synyptaryn ótkizip, jańashyl bilim alýǵa bo­lady. Sondyqtan shyǵar­ma­shylyq ókilderi bas qosyp, krea­tıvti ıdeıalar týyndaıtyn kez­desý ornyna aınalady dep úmit­tenemiz. Ortalyqtyń jobasy mem­lekettik saraptamadan ótip, kelesi jyly ony júzege asyrýǵa qajetti qarjy bólinedi, – dedi oblys ákimi.

Kreatıvti ındýstrııa degeni­miz – shyǵarmashylyq arqyly ulttyq ekonomıkany damytý. Da­my­ǵan memleketterde krea­tıv­ti ındýstrııa ishki jalpy ónim­niń 10 paıyzyn quraıdy. Eli­mizde óndiriletin ishki jalpy ónim 2,3 paıyzǵa jetken. Bul salada turǵyndardyń 3,6 paıyzy eńbek etýde.

– Árıne, kreatıvti ındýs­trııa­ny damytý úshin tıisti ınf­ra­qurylym qajet. Mysaly, qala­lar men aýdandarda shyǵar­mashyl jastardyń óz ónimderin shy­ǵara­tyn oryndary az ekeni bári­miz­ge belgili. Ortalyqty qurýdan bó­lek ony durys basqarý da basty másele, – deıdi Danat Jýmın.

Biz kúndelikti jastardy ju­mys­pen qamtý qajettigin jıi aı­­tamyz. Jumyssyz jastar­ǵa jol siltep, baǵyt-baǵdar bere­tin kóshe boıyndaǵy jumys­qa sha­qyrǵan jarnamalar da kóp. Bi­raq kreatıvti úzdik oı jetis­peı­­tindeı. Ekinshiden, jumys­pen qam­týǵa baǵyttalǵan túrli qol­daý­lar bolǵanymen, jastar­dyń kó­bi sol sharalar týraly bil­meı­­tini ókinishti. Qazir jastar saıa­­­satyna qatysty zańǵa qa­­jet­­­ti túzetýler engizilýde. Tú­­ze­tý­­­ler boıynsha jergilikti ákim­­dikterdiń qyzmetin baǵalaý kór­­­set­kishine «Jastardyń damý ın­­­deksi» degen arnaıy tirkes qo­sy­­­la­dy. Eger Technikum sııaqty shy­­­­ǵar­­­­mashylyq ortalyqtar kó­beı­­­­se, túrli keńes alýǵa jumys­syz jas­­tarǵa da múmkindik týar edi.

Pavlodar oblysy