«Qara pımadaǵy» qara bala

Bizdiń uǵymymyzda «qara» sóziniń alar orny erekshe. «Qara taý», «qara jer», «qara topyraq», «qara tún», «qara kóz» bolyp kete beredi. Al aqyn Ulyqbek Esdáýle­tovtiń qazaqtyń shynaıy ómirinen alynǵan «Qara pıma» poemasy búkil qazaq dalasyn aralap shyqty. Onyń negizgi arqaýy – ómir shyndyǵy. Poema ǵumyrynyń uzaq bolýyndaǵy ekinshi sebep atalǵan shyǵarmaǵa sazger Altynbek Qorazbaevtyń án jazyp, ony Alma Amanjolovanyń oryndaýy boldy.

Ákemiz araq ishpese de, biz «Qara pımany» tyńdap óstik, ondaǵy ómir taza qazaqy ómir, ondaǵy oqıǵa quddy bizdiń aýylda bolyp jatqandaı seziletin. Tipti osyndaı oqıǵalar sol kezde qazaq dalasynyń ár qıyrynda, ár aýylynda bolǵany shyndyq. Balanyń qıyn ómiri kimniń bolsa da kózine jas úıiretin. Shyǵarmadaǵy araqqumar ákeni jek kórip óstik. «Qara pımada» qoǵam, adam, tabıǵat, urpaq syndy tórt tynys ózara qaıshylyqty kúıde alma-kezek sóılesip otyrady.

«Alaı da dúleı aq boran,

Ysqyryp, uıtqyp, burqyrap».

Nemese:

«Apshysyn jerdiń qýyryp,

Aranyn aspan ashqandaı.

Aq bulttan qylshyq sýyryp,

Alapat kúshpen shashqandaı».

Poema osylaı bastalady. Tabıǵat­tyń adam­ǵa degen ashýy, yzasyn aqyn osylaı sý­ret­teıdi. «Mynaý úı jansyz syqyldy, kúr­tik­­ke ketken kómilip» degeni adamnyń qaý­qar­syzdyǵyn, jalǵyzdyǵyn, álsizdigin aıqaılap aıtyp tur. Bala kezimizde dıskiden osy termeni búkil aýyl, aýdan tyńdap, úlken­der jaǵy bir jylap alatyn. Araqtyń qazaq ómirine engeli beri osyndaı tragedııalar ár aýylda kezdesip jatty. Qanshama áke «araqty endi qoıdym» dep otbasyn, ózin, ómirin aldady deseńizshi?! Bári bitken soń «jap-jańa pıma ákelýdi» ar sanamaǵan ákelerdiń kesirinen qansha úı jansyz úıge aınaldy, qansha bala «Endi maǵan pımanyń keregi joq» dep ishten jylady?

«Ishýge syltaý tabylar,

Ishemin, — deıdi, kúıikten.

Qyzǵan soń aıtar áni bar,

«О́mir-aı netken súıikti eń!»

«Qara pımanyń» jazylýy týraly aqyn: «Bul týyndy alǵash ret meniń jıyrma bes jasymda jazyldy. Keńestik zamanda qoǵam araqtan ada degen uranmen ómir súrip, bul týyndy tek terme túrinde ǵana tyńdarmanyn tapty. Eki ret kıno túsirilmekshi bolyp josparlanyp, iske aspaı qaldy. Endi mine Aıdyn baýyrymyzdyń rejıssýralyǵymen teatr sahnasyna keldi», deıdi. Qyryq jyl boıy qazaq rýhanııatynda sónbegen juldyz syndy jarqyraǵan «Qara pıma» shyǵarmasy áli de ózekti. Júsipbek Aımaýytovtyń «Ultty súıý ártúrli» degen tamasha sózi bar. Aqyn Ulyqbek Esdáýletovtiń «Qara pımasy» ultyn súıýdiń úlgisinen týyndaǵan týyndy. Ol aqyn retinde araq meńdegen qazaq qoǵamynyń beınesin, aýyr qasiretin aq qaǵaz betinde sóıletip, sol arqyly qazaq azamatyn, anyqtap aıtqanda, ár qara domalaq balanyń ákesin tárbıeleýdi maqsat tutty. Kezinde bizdiń aýylda osy «Qara pımany» tyńdap, araqty qoıyp ketken adamdar kóp boldy. Solarǵa álde bireý «Araq ishpe» dep arzan aqyl aıtsa, «ári júr» deýi bek múmkin. Al «Qara pımanyń» olarǵa áseri ózgeshe bolǵany shyndyq.

 «Áınekten sáýle bólshek bop,

Ákeniń tústi shashyna.

Bul álde onyń sol sátte,

Aǵaryp ketken shashy ma?!».

Shyǵarmanyń osylaı kúrdeli suraqpen aıaqtalýy da zańdylyq sııaqty. Adamnyń bir kezde jasaǵan qatelikteri kúlip aldynan shyǵatyny týraly bilgisi kelgen adam bolsa, «Qara pımaǵa» qulaq túrse eken. «Qara pıma» qazaq dalasyndaǵy qara shunaq balalardyń taǵdyryn, taýqymetin, bolashaqqa degen úmitin bildiretin úlken shyǵarma.

Qansha adamnyń janaryna «Qara pıma­daǵy» qara bala elestep tur eken deńizshi?! Eger sizdi de balalar taǵdyry oılandyrsa, «Qara pımany» keminde taǵy bir ret tyńdańyzshy. Taǵy bir qaharly qys keldi. Qansha bala pımasyz júrgenin kim bilsin?!