Sheteldikterge jumys kvotasy: О́zimizdi emes, ózgeni jarylqaımyz

1 779 jumys berýshi sheteldik jumys kúshin paıdalanady

О́z otandastarymyz «eki qolǵa bir kú­rek» tappaı jabyrqap júr­gende ózge mem­lekettiń aza-
­­mat­taryn jarylqap jat­qa­ny­­myz janǵa batatyn jalpaq­she­­sheı­lik emes pe?! Sheteldik maman­dardy tartýǵa arnalǵan kvota qashan azaıady?

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Parlament Máji­lisiniń otyrysynda «Shetel­dik mamandardy jumysqa tart-
qannan paıda bar ma?» dep su­raqty tótesinen qoıǵan bolatyn. Bul saýalǵa eshkim de ke­sip-piship naqty jaýap bere almaı­­tyny anyq. Alaıda shetelden jumys kúshin tartýdy qys­qartý máselesin Prezıdent buǵan deıin de kótergen edi. 2019 jy­ly Memleket basshysy óziniń baǵdarlamasynda jəne óńirlerdi aralaǵan kezinde sheteldik jumys berýshiler tarapynan otandastarymyzdy kemsitýshilikke jol bermeıtini týraly aıtyp, keıin sheteldik jumys kúshin tartatyn kəsiporyndarda eńbek jəne kóshi-qon zańnamasynyń saqtalýy boıynsha tekserý júrgizilgen edi. Sol kezde 95 kompanııa tekserilip, 930 zań buzýshylyq faktisi anyqtaldy. Osy jumystardyń qory­tyndysy negizinde Eńbek jəne halyqty əleýmettik qorǵaý mınıstrligi birqatar is-shara­ əzirledi. Máselen, 2020 jyly sheteldik jumys kúshin tartýǵa arnalǵan kvota aýyz tolty­ryp aıtarlyqtaı qysqardy. Aıta­lyq, 2019 jylǵy kvota mól­sheri
49 myń adam bolsa, 2020 jy­ly bul kórsetkish 29 myńǵa deıin, ıaǵnı shamamen 40%-ǵa azaıdy.

Al bıylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı bo­ıynsha 14 932 sheteldik azamat jergilikti atqarýshy organdardyń ruqsatymen Qazaqstan aýmaǵynda eńbek etip keledi. Sheteldik jumys kúshin tartýǵa berilgen ruqsattardyń ishinde mynadaı sanattar bar: birinshi sanat – 635 (basshylar jáne olardyń orynbasarlary), ekinshi sanat – 3 206 (qurylymdyq bólimshelerdiń basshylary). Tartylǵan sheteldik jumys kúshiniń negizgi bóligi úshinshi (mamandar) jáne tórtinshi (bilikti jumysshylar) sanattarǵa jatady – tıisinshe 7 827 adam jáne 745 adam. Sondaı-aq maýsymdyq jumystarǵa – 408 adam, al korporatıvtik aýystyrý sheńberinde – 2 057 adam tartylǵan.

Búginde elimizde sheteldik jumys kú­shin paıdalanatyn 1 779 jumys berýshi bar. Olarda shamamen Qazaqstannyń 458 myńnan astam azamaty jumys isteıdi. Bul jalpy jumysshylar sanynyń 97%-yn qurap otyr. Eńbek mıgranttary tartylatyn negizgi elderdiń qatarynda Qytaı (3 738 adam), Túrkııa (1 979 adam), Úndistan (1 228 adam), Ulybrıtanııa
(1 019 adam) jáne О́zbekstan (427 adam) bar. Ishki eńbek naryǵyn qorǵaý maq­satynda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi jyl saıyn elimizge shetel­dik mamandardy tartýǵa arnal­ǵan kvota belgileıdi. 2021 jyly kvota mólsheri jumys kúshine shaqqanda 0,31%-dy nemese 29,3 myń birlikti qurady.

«Kvotany belgileý jáne bólý degen másele bar. Jumys berýshiler jer­gilikti atqarýshy organdarǵa shetelden jumys kúshin tartý boıynsha óz usy­­nystaryn ár jyl saıyn 1 qazanǵa de­ıin usynady. О́z kezeginde, jergilikti atqarýshy organdar sol usynystardyń barlyǵyn jınap, saraptap, komıssııa qurady. Jumysshylardyń elimizge kelý nemese kelmeýin osy komıssııa qa­raıdy. Komıssııa jumys barysynda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi bekitken qaǵıdaǵa súıene otyryp, tıisti sheshim qabyldaıdy. Ke­ıin osy komıssııanyń qorytyndysyn jer­gilikti atqarýshy organdar 1 qarashaǵa deıin osy mınıstrlikke joldaıdy. Ve­domstvo 1 qańtarǵa deıingi merzimde sheteldik mamandardy tartýǵa arnalǵan kvotanyń jumys kúshine shaqqandaǵy paıyzyn anyqtap, sanyn belgileıdi. Sosyn jergilikti atqarýshy organdarǵa bóledi», dedi Eńbek, áleýmettik qorǵaý jáne kóshi-qon komıtetiniń eńbek kóshi-qonyn monıtorıngileý basqarmasynyń bas sarapshysy Berik Esqaraev.

Onyń aıtýynsha, kvota elimizdegi jumys berýshilerdiń qajettiligine baılanysty belgilenedi. Alaıda jergilikti komıssııa jumys berýshi suraǵan mól­sherdi basybaıly qoldaı salmaıdy. Máselen, jumys berýshi kompanııa shetelden 200 adamdy aldyrtýǵa usynys berse, komıssııa sonyń 50-in nemese 150-in qysqartyp tastaýy múmkin. Sebebi komıssııa sol óńirdegi jergilikti turǵyndar arasyndaǵy jumyssyzdyq deńgeıin nazarǵa alady. Eger shetelden 200 adam keletin bolsa aldaǵy ýaqytta kompanııada eńbek etetin 200 otandasymyz jumystan bosatylýy, qysqartýǵa ushyraýy yqtımal.

«Mundaı komıssııa ár aımaqta, ob­lysta bar. Olar óz óńirlerindegi jumys­syzdyqty esepke alsa, mınıstrlik tarapy tutas Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy qada­ǵalaıdy. Sondyqtan belgili bir óńir she­telden 500 adamdy aldyrtýǵa usy­nys jasaǵannyń ózinde vedomstvo sol óńir­degi jumyssyzdyqty esepke ala otyryp, beriletin kvotany shekteýi múmkin. Árıne mundaı shekteý qaraptan-qarap jasalmaıtyny belgili. Taldaý, saralaý, saraptaý jumystary júrgizi­le­di. Vedomstvo eń aldymen otandas­tarymyzdy jumyspen qamtýǵa qulyq­ty. Osy máselege jete mán beredi», dedi B.Esqaraev.

 Jalaqy aıyrmashylyǵy – zańǵa qaıshy

Bas sarapshynyń aıtýynsha, elimiz­de­gi Eńbek kodeksine sáıkes, uqsas laýa­zym­dardy atqaratyn sheteldik ne bolmasa otandyq mamandardyń jalaqysynda aıyrmashylyq bolmaýy kerek. Oryn alǵan ondaı jaǵdaılardyń barlyǵy zań buzýshylyq sanalady. Ondaı olqy­lyqtardyń aldyn alý, boldyrmaý maq­satynda 2020 jyldan beri elimizdiń Bas prokýratýrasy men eńbek ınspektorlary tıisti tekseristerdi udaıy júrgizip keledi. Zań buzýshylyq anyqtalǵan jaǵ­daıda zańsyzdyqqa jol bergen kompa­nııalarǵa aıyppul salynady.

«Elimizdegi jumyssyzdyqty, ásirese jastar arasyndaǵy jumyssyzdyqty eskere otyryp, eńbek etetin adamdardy shetelden emes, óz otandastarymyzdyń arasynan tartý kerek. Búginde elimizde 15 myńǵa jýyq shetel azamaty jumys isteıdi. Sondyqtan sheteldik mamandardy tartýǵa arnalǵan kvotany áli de azaıtý qajet. Ol úshin eń aldymen men­torlyq baǵytty jolǵa qoıǵan jón bolar edi. Mentor degenińiz – bul óz erki­men tájirıbesimen bóliskisi kele­tin, azamattarǵa jeke jáne kásibı maqsat­taryna jetýine kómektesýge daıyn adam degen sóz. Máselen, Qazaqstanda iri óndiris oryndary, ónerkásipter bar. Sheteldiń bilikti mamandaryn osyndaı jumys oryndaryna kelisimshart negizin­de 2-3 jyl qyzmet etýge tartý qajet. Olar óz kezeginde otandastarymyzdy úıretýge tıis bolady», dedi YNTYMAQ shaǵyn jáne orta bıznes qyzmetkerleriniń sa­lalyq kásipodaq uıymynyń tóraǵasy Qaıraqbaı Janabekov.

Onyń aıtýynsha, shetel azamattaryn tek osyndaı kelisimshart negizinde shaqyrǵan jón. Sebebi otandastarymyz kóptegen jańa tehnologııalardyń tilin túsinýi kerek. Degenmen, tartylǵan sheteldik jumys kúshiniń úshinshi (mamandar) jáne tórtinshi (bilikti jumysshylar) sanattarynyń úlesin qaıtse de azaıtý qajet. Bul jumystardy óz otandastarymyz istegeni durys.

 Bilikti mamandardy daıarlaıtyn ýaqyt jetti

«Meniń oıymsha, shetelden kelgen ma­mandardyń rasymen de qajetti, olar­dyń qyzmeti sonshalyqty mańyzdy eke­nin zerttep, zerdelep jatqan eshkim joq sekil­di. Ondaı jumys atqaryp jat­qan ınstıtýttardy da kezdestirmedim. Sondyqtan osy máseleni de nazarǵa alý­ǵa tıispiz.
1 jyldyń ǵana emes, kemi 3 jyldyń qa­myn oılaıtyn jobalar qajet. Máselen, elimizde iri ónerkásip turǵyzylady delik. Oǵan eń aldymen jumys kúshi qajet bolatyny belgili. Sondyqtan óndiris oshaǵyn qurmas buryn, onda eńbek etetin jumys kúshin qaıdan alamyz degen suraq týyndaýy tıis. 6-shy sanattaǵy dánekerleýshi­ni qaıdan tabamyz, ondaı mamandy el aýmaǵyndaǵy qaı oqý ornynda oqyta­myz degen máselemen bas qatyrǵan jón. Ras, elimizde dánekerleýshiler sany óte az. Ondaı mamandar kóbine-kóp shetelde bilim alyp keledi. Sondyqtan, sheteldik mamandardyń ornyn basýdyń qadamda­ry elimizde tehnıkalyq mamandyqtar­­dy oqytatyn bilim ordalarynyń sanyn, stý­dentterge beriletin grant mólsherin art­tyrýdan bastalǵany durys bolar edi», dedi Q.Janabekov.

Onyń aıtýynsha, búginde elimizdegi Kásipodaqtar federasııasy sheteldik azamattar men qazaqstandyq azamattardyń arasyndaǵy jalaqy teńsizdigin joıý máselesin de kóterip keledi. Árıne eli­mizdegi Eńbek kodeksine sáıkes, jala­qyda aıyrmashylyq bolmaýǵa tıis. Alaı­da sheteldik azamattar kelisimshart negizinde eńbek etetindikten, bul qujat­ta kórsetilgen jalaqy mólsheri qupııa túrinde qalyp otyr.

«Ekinshiden, shetel azamatyna tur­ǵyn úıge, Qazaqstanǵa kelip-ketýine, kún­delikti issapar shyǵyndaryna qarajat qarastyrylady. Bul shyǵyndardyń barlyǵy Qazaqstandaǵy kompanııanyń esebinen tólenedi. Iаǵnı shetelden kelgen jumysshyǵa beriletin jalaqydan bólek, qosymsha tólenetin qarajattar bar. Osyndaı olqylyqqa jol berýge bolmaıdy. Áleýmettik áriptes retinde osy máseleni úshjaqty komıssııaǵa qoıyp jatyrmyz. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi de osy máseleni qatań baqylaýǵa alsa durys bolar edi», dedi salalyq kásipodaq uıymynyń tóraǵasy.

Onyń aıtýynsha, elimizde eńbek ıns­pektorlarynyń sany óte az. Olar barlyq máseleni nazarda ustap turýǵa fızıkalyq turǵyda úlgermeıdi. Q.Janabekov eń al­dymen, mundaı mamandardyń sanyn arttyrý kerek ekenin alǵa tartyp otyr.

«Eńbek ınspektorlary tikeleı Eń­bek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mı-­
nıs­trligine emes, jergilikti atqarýshy or­gandarǵa baǵynady. Burynǵydaı vedom­stvoǵa baǵynǵan jaǵdaıda bul maman­dardyń kúshi de, orny da bólek bolatyn edi. Eńbek ınspektorlarynyń ókilettiligi men quzirettiligin arttyrý qajet», dedi Q.Janabekov.

Árıne elimizde shetelden jumys kú­shin tartýdy qysqartý qadamdary jasalyp-aq jatyr. 2019 jyly 50 myńǵa jýyq sheteldik azamat Qazaqstanda nápaqa taýyp júrgen bolsa, bıyl ondaı azamattardyń sany 15 myńǵa jeter-jetpes mólsherde. Aınaldyrǵan birer jylda sheteldik jumys kúshiniń úlesi shamamen 35 myń adamǵa azaıdy. Alaıda aýqymdy jumys atqaryldy eken dep toqmeıilsip, munymen toqtap qalýǵa bolmaıdy. Áli de júıeli jumys júrgizilýi tıis.