Syrbaz sýretker

Mazmundy is-sharada sóz al­ǵan Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Darhan Qydyráli jazýshynyń qazaq ádebıetiniń asyl qazyna­syna aınalǵan bire­geı týyndylary týraly parasatty oı qorytty.

«Qalamger «Tar kezeń» roma­nynda Syrym batyr arqy­ly qazaqtyń taǵdyry men otar­shylyq qamytyn kıe bastaǵan eldiń ta­rı­hyn jazyp, áleýmettik ta­qy­­rypty qozǵady. Qajyǵa­lı aǵa­myz kez kelgen máselege beıjaı qaramaı, tyńǵylyqty daıyn­­dalatyn», deı kelip, syrshyl sýretkerdiń qaıratkerlik qyry men PEN-klýbqa sińirgen eńbegin atap ótti. Odan keıin «Egemen Qazaqstan» RG» JShS bas dırektory, akademık Dıhan Qamzabekuly aıtýly tulǵanyń tuǵyrly romanyn búgingi ádebı-mádenı yqpaldastyqtyń bıigi dep qabyldaıtynyn jetkizdi. Sondaı-aq basqosýǵa qatysqan basqa da zııaly qaýym ókilderi Qajyǵalı Muhanbetqalıulynyń shyǵarmashylyǵy men azamattyq kelbeti jaıynda salmaqty sóz qozǵady.

Sodan keıingi is-shara Qalı­bek Qýanyshbaev atyndaǵy mem­lekettik akademııalyq qazaq mýzy­kalyq drama teatrynda jazýshyny eske alýǵa arnalǵan ádebı-saz­dy keshke ulasty.

Kesh shymyldyǵyn Mádenıet jáne sport mınıstriniń orynbasary Nurǵısa Dáýeshov ashyp, kórnekti qalamgerdiń ádebı mu­ra­sy men adamı bolmysyna toq­taldy.

«Qajyǵalı aǵamyz sanaly ǵu­myrynda ult rýhanııatyn kórkem shyǵarmalarymen baıytyp, tarıhymyzdy tereń tanýǵa qyz­met etti. Ol kisiniń «Ne jazsaq ta bi­lip jazaıyq» degen ustanymy aza­mattyq bolmysynyń tazaly­ǵyn kórsetedi. Jazýshy «Tar ke­zeń» romany arqyly qazaqtyń bek­zat bolmysyn, tektiligin, er­­­kin­digin aıshyqty beıneledi. О́z ba­sym, ol kisimen kezdesip, áń­gi­melesip, batasyn alǵanyma qýa­na­­myn. Qalamgerdiń qal­dyr­­ǵan murasy halqymyzben bir­ge máń­­gi jasaı beredi», dese, Asta­na qa­lasy ákiminiń orynbasary Erlan Bekmurzaev jınal­ǵan qa­ýymǵa elorda basshysy Altaı Kólginov­tiń joldaǵan hatyn oqyp berdi.

Qazaqstan Jazýshylar odaǵy­nyń tóraǵasy Ulyqbek Esdáýlet kórkem sóz zergeriniń ádebıet­ke birge kelgen tustastary týraly aıta kelip, prozashy shyǵar­ma­shylyǵynyń eki qyryna aıryqsha mańyz berdi.

«Onyń birinshisi – áńgime-po­vesteri bolsa, ekinshisi – «Tar ke­zeń» romany. Bul roman jazý­shy­nyń shyǵarmashylyq kemeli­ne kelip, talantynyń tolys­qan tusynda jazyldy. Shyndyǵyn aıtqanda, bizdiń otarlanǵan tarıhymyz tolyq jazylyp bol­ǵan joq. Biz nege osy ýaqytqa deıin jal­taqpyz? Nege anda-mun­da qa­raı beremiz? Sonyń bári otar­shyl­dyqtyń qanymyzǵa ábden sińip ketken zardabynan. Al onyń túp-tamyry qaıda? Týrasyn aıt­qan­da, biz úndemeı baǵyna ber­gen ha­lyq emespiz. Qazaq ózi­niń er ha­lyq, batyr halyq, qaı­ratker ha­lyq ekenin kórsetti. Otar­shyl­dyqqa qarsy kúresken batyr­lar­dyń biri – Syrym Datuly. Aǵamyz bahadúr babamyz týraly ólmeıtin roman jazyp, Syrym­dy óziniń bıigine shyǵardy. Sol ar­qyly qalamgerdiń ózi de bıikke kóterildi», dep jazýshyǵa erterekte arnap jazǵan óleńin oqyp berdi.

Sonymen qatar Qazaq PEN-klýbynyń prezıdenti Bıgeldi Ǵabdýllın sýretkerdiń seksen jyldyǵyna osydan bir jyl bu­ryn daıyndala bastaǵandaryn tilge tıek etti.

«Qazaq PEN-klýbynyń aldy­­na qoıǵan eki maqsaty bar: birin­shi­si – jazýshylar men jýrnalıster­­diń quqyǵyn qorǵaý bolsa, ekin­shi­si – qazaq ádebıetiniń klassıkte­rin shetel oqyrmandaryna jetkizý. Sondyqtan Qajyǵalı aǵamyz­dyń torqaly toıyna «Tar kezeń» atty ǵajaıyp romanyn aǵyl­shyn tiline aýdartýdy aldyma maq­sat etip qoıdym. Ol maqsatym oryndaldy. Sonaý Londonnan aýdarmashy Saımon Hollıngsýort osy kitapty tárjimalap, baspadan shyǵaryp alyp keldi», dep qýanyshymen bólisti. Al aýdarmashy Saımon Hollıngsýort Qajyǵalı Muhanbetqalıulynyń romanyn joǵary baǵalap, osy shyǵarmany aýdarý barysynda jańa álemmen tanysqandaı áserde bolǵandyǵyn baıandady.

Al jazýshynyń jaqyn dosy, Memlekettik syılyqtyń laý­rea­ty Tólen Ábdik syrbaz sýret­ker­­diń shyǵarmalaryn oqyp otyr­­ǵan­da bir kóldeńen sóz nemese ja­maý sekildi oqıǵaǵa qatysy joq basqa bir kartına bol­maı­tyndyǵyn mysalǵa keltirdi.

«Qajekeńniń tili taza, kompozısııasy shymyr, qysqasy, óte saýatty jazýshy bolatyn. О́ıtkeni ol álemdik ádebıetti kóp oqıtyn. О́zi zerek. Mektepti de, ýnıversıtetti de úzdik bitirdi. Qajekeń – Aqtóbe oblysynyń Baı­ǵanın aýdanynan. Sol aýdannan ádebıetke О́tejan Nurǵalıev, Esenbaı Dúısenbaıuly, Sá­bıt Baımoldın sekildi talantty aqyn­­dar kelip, oqyrmandarǵa erte ta­nyldy. Al Qajyǵalı birden kózge túsken joq. Jalpy, ol taı­qunannyń báıgesine túskisi kelmeı, birden alamanda baq synady.

Qajekeń Syrym Datuly týra­ly romandy uzaq zerttep, asa úlken jaýapkershilikpen jazdy. Onyń baqyty – osy taqyryp­ty alyp shyqqandyǵy. Tarıhı taqy­rypty jazý ońaı emes. Ja­ýapkershiligi úlken. Mysaly, Abaı – rýhanı álemimizdegi paı­ǵam­bar sekildi tulǵa. Biraq Abaı­dy Muhtar Áýezov bıikke kótermese, ol bizdiń sanamyzǵa qaı dárejede keler edi? Muhtardyń kemeńgerligi – Abaıdy sol tarıhı ornyna kótere bildi. Qajekeń osy mindetti tolyǵymen atqardy. Syrym batyrdy halqyna tanytyp, tarıhı beınesin somdady. Qa­jyǵalıdyń adamgershiligi men kisiligi de kórkem edi. Biz ýnıversıtette birge oqyp, óte jaqyn dos boldyq. Ol aqjarqyn, albyrt, boıynan balalyq minezi qalmaǵan jigit bolatyn. Jas kezi­mizden birge erjetip, bir­ge eseıip, birge qartaıdyq. Qata­ryńnyń ózińmen birge júrgenniń jaq­sy jeri – qartaıǵanyńdy sez­beı­siń. Sol baıaǵy balalyq shaq­ta júrgendeı bolasyń. Qajekeń­niń ólimi ma­ǵan aýyr tıdi. Týǵa­nym­nan aıyryl­ǵandaı boldym. О́mirde Allanyń isine eshkim qarsy kele almaıdy. Qajekeń­niń ekinshi ómiri bastaldy. Jazý­shynyń ekinshi ómiri óziniń ómiri­nen áldeqaıda uzaq bolady. О́ıt­keni ár urpaq kelgen saıyn jaqsy jazýshynyń boıynan jańa bir qasıetterdi kórip, bizden góri tere­ńirek túsinedi», dep Tólen aǵa­myz aıaýly dosyn saǵynyshpen eske aldy.

Parlament Májilisiniń depýtaty Saýytbek Abdrahmanov ja­ny sulý jazýshynyń san qyr­ly talanty, azamattyǵy jáne shyǵar­mashylyǵy jaıyndaǵy este­likterimen bólisti.

«Jańa «Tar kezeń» týraly aıtyp jatyrmyz. Bir shyǵarma aldyńǵy planǵa shyqqan kezde, ókinishke qaraı, ózge shyǵar­ma­laryna kóleńkesin túsiretin bolady. Qajekeńniń romanynan bólek, tamasha áńgimeleri men povesteri de keremet. Oǵan mysal retinde «Bir mashına shóp», «Eski dos­tar», «Shegebaı» sekildi kórkem dúnıelerin aıtar edim. Alaıda qalamgerdiń negizgi kitaby – «Tar kezeń» týyndysy. Bul romannyń aǵylshyn tiline aýdarylýy – kezeńdik quby­lys. Qajekeń gazetke bergen bir suh­batynda: «Tarıhı shyǵar­ma jazý úshin adam bar ómirin ar­naý kerek. Alekseı Tolstoı «Bi­rinshi Petrdi» jazý úshin bar ómirin sarp etken. Osy romandy jazý barysynda kóptegen arhıv derekterine úńilip, tarıhı taqyryptaǵy 153 kórkem shyǵarma oqydym» dep aıtypty. Osyǵan qarap, jazýshynyń óz shyǵarmasyn jazarda júıeli zerttep, álem ádebıetinde «tarıhı týyndy qalaı jazylady, tarıhı keıipkerler qalaı somdalady» degenge tastúıin daıyndyq jasap, bir romandy 20 jyl jazǵany – sýretker jaýapkershiligi dep qaraımyz», dedi qalamger.

Sonymen birge talantty tul­ǵanyń týǵan jerinen kelgen Aq­tóbe oblystyq mádenıet basqar­masynyń basshysy Altynaı Iýnı­sova bıyl jazýshynyń 80 jyl­dyǵyna arnalyp oblys kóle­minde uıymdastyrylǵan is-sharalardy aıtyp ótti.

Sondaı-aq ádebı is-shara ba­ry­synda Qalıbek Qýanyshbaev atyn­daǵy memlekettik akademııa­lyq qazaq mýzykalyq drama teat­rynyń ártisteri «Tar ke­zeń» romanynan úzindi qoısa, Zı­nat Qasy­mova, Jaqsygeldi Maıa­sarov, Medet Salyqov, Klara Tó­len­baeva jáne basqa da belgili ánshi­lermen birge «Qorqyt» etno ansambli ádebı keshti áýezdi án-kúımen árlep, jınalǵandardy jyly áserge bóledi.