Muń torlaǵan Muǵaljar

Kollajdy jasaǵan Qonysbaı ShEJIMBAI, «EQ»

Osy jerdi qurylystyq tas­tardy óndirýdiń kózi dep alasurǵandar alpysynshy jyldardyń bas jaǵynan-aq san alýan tehnıkasyn jetkize bas­tap edi. Sodan bergi alpys jyl boıy qoparý kóp uzamaı Albas janartaýlaryna jetip, júzdegen mıllıon jyl boıy ilki kúıinde saqtalyp turǵan ja­nar­taýlyq qurylymdy qıratýmen, tıeý­men, tasýmen jaqyn mańdy, sý kóz­­derin jaý tıgendeı qaqyratty

Geomáseleden habary mektep oqý­lyǵynan árige barmaı ǵylymı-kópshilik materıaldarmen shekteletinderge asty da, ústi de qazyna aımaqty tanyta, tar­qata baıandaý, árıne, ońaı emestigi belgili. Sondyqtan osy óńir týraly belgili eki tulǵanyń pikirin eske salýdyń reti kelip tur. Onyń biri – Muǵaljardyń qoınaýyna burǵy tıe qoımaǵan erterekte, qazaq jurtynyń ǵulama perzenti, ashqan jańalyǵymen álemdik geologııa­ny tańǵaldyrǵan Qanysh Sátbaev: «Mu­ǵaljarda múlgip jatqan baılyq bar», dep edi. Ekinshisi – belgili tarıhshy, saıa­hatshy P.N.Savıskıı: «Qazaqstannyń injý-marjany – Ulytaý qandaı keremet! Muǵaljar qandaı ǵajap! Bulardyń bári baıtaq daladaǵy qoryqtar, jaı ǵana damý ortalyqtary emes, etnostardyń damý ortalyqtary, kıeli oryndardyń eń bir qudirettileri» degen bolatyn. Eger osy eki pikir Muǵaljarmen baılanysty áńgimede tarqatyla aıtylatyn bolsa, sóz joq, taýdyń kıelilik sıpaty tolyq ashylǵan bolar edi.

Bul mańaı da adamzattyń alǵash metall balqytýdy bastaǵan óńirleriniń biri. Osyndaǵy Tóleýbulaq tas úńgirin ǵalymdar budan 40 myń jyl buryn adamdar mekendegen dep boljaıdy. Úńgirdegi petroglıfter, ózge de artefaktiler osy shamaǵa meńzeıtin kórinedi. Mundaǵy kórneki kóne izderdiń biri – Uly Jibek jolynyń tarmaqtary ekeni de málim. Ol tarmaqtar orta ǵasyrlyq soǵdy jur­tynan da habar beredi.

Eger oǵan qalyń kópshilikke málim ekinshi tanymdyq qyrynan kelsek, taý jáne onyń silemderinen altyn, hrom, nıkel sekildi sırek mıneraldardan áınek jasaýǵa jaramdy aq qumǵa deıingi aralyqta basqa da alýan túrli paıdaly qazbalardyń óndirilip jatqanyn kórýge bolady.

Taýdyń kıesin sıpattaıtyn úshinshi qyry – onyń oblys aımaǵyndaǵy tir­shiliktiń nári, tiregi – jerústi jáne bir­shama deńgeıde jerasty sý kózderiniń de t­abıǵı rezervýary bolatyn qun­dy­lyǵynda. Respýblıkada jeriniń kólemi jóninen eń iri aımaq, alaıda onyń basym bóligi shól jáne shóleıt, topyraǵy jeńil Aqtóbe óńirinde 175 ózen bar dep eseptelgenimen, olardyń kópshiligi qys, jaz aılaryndaǵy ystyqta tartylyp qalatyn saı-salalyq jerler. Alaı­da aımaq­tyń osyndaǵy sapary uzaq, mysaly, bir kezderi Kaspııge ket­ken Jem, 800 shaqyrym burylys, qıylystarmen Atyraý oblysyna baryp aıaqtalatyn Oıyl, Temir, Elek, Or sekildi iri ózenderi bastaýyn osy Muǵaljar taýlarynyń silem­derinen alyp aǵady. Iаǵnı taý jáne onyń tumaly silem­derine antropogendik zalal jasalsa, zardabyn álgi ózender, olardy jaǵalaı qonǵan el tartady degen sóz.

Otarshyl Reseı ákimshiligi 1903 jyly Orynbor – Tashkent temirjolyn qazaq jerinen ótkizýdiń bir aralyǵy Muǵaljardaǵy Bershúgir bıiginiń tusy degen toqtamǵa kelgen. Muǵaljar taýlary tizbegi aınala ózen-kólmen kóm­kerilip, shóptesin ósimdikterdiń alýan túr­lerine baı, munda balqaraǵaı, terek, qandaǵash, qaıyń ósken. Sırek kez­desetin ań-qustar meken etken erekshe sándi aımaq bolatyn. Elimizdiń oqý-aǵartý salasyna málim ustaz Ádilhan Alǵıev esteliginde kúni keshegi deıtindeı ótken ǵasyrdyń qyrqynshy jyldary, bala kezinde osyndaǵy Shýyldaq ózeninde qys kezeńderi muz ústinde oınaq salǵan aq tıinderdi qyzyqtaýshy edik dep jaz­ǵany bar. Ol endi búgin ertegi sekildi. Qaraǵaıly, qaıyńdy orman joıylǵan soń ózenderi tartylyp, kólderi qýraǵan soń burynǵydaı júgirgen ańdy, ushqan qusty kóre almaısyń.

Akademık, qazaq ǵylymyndaǵy asa kórnekti tulǵa Álııa Beısenovanyń el tabıǵaty týraly zertteýleri osy ǵylym salasyndaǵy qazynaly eńbekke aınaldy. Akademık bir sózinde: «Qazaq kóshpeli halyq bolǵan ba? Joq, biz kóshpeli el emespiz. Qazaq kóshi men qonysynyń álemde eshbir halyqqa uqsamaǵan tarıhy bar. Men erte dáýirdegi qazaq jerin tań­balaǵan kartany taptym. Bizde 40-qa jýyq qala bolǵan. Keıin sonyń bar­lyǵy jermen-jeksen etildi. Al sol kez­­degi jerimiz túgin tartsa maıy shy­ǵatyn qu­nar­ly ólke edi. Qazir sodan ne qaldy? Ja­nymdy aýyrtatyn da, meni geo­­grafııa­dan ekologııaǵa ákelgen de osy jaǵ­daı», deıdi. («Egemen Qazaqstan», 1 jel­­toqsan 2022 jyl).

Baýraıy jaǵalaı jamyrap aqqan ólke ózenderiniń tartyla berýi, kólderiniń qurǵaýy kúni keshe XX ǵasyrdyń basynan temirjol salynýmen bastalǵan antropogendik árekettiń de isi. Árıne, temirjol salynbasyn deý emes, ýaqyt damý men órkendeýdiń udaıy ilgerileý qajettiligin túsinbeı, ermeı tura almaıdy. Alaıda kezinde qazaq jerin patshaly Reseı túgeldeı jekeshelendirgende, eldiń tabıǵı qurylymyna zalal kel­tir­meı­tindeı múddeni oılaǵan joq-ty, eldi ıesizdikke, kıesizdikke ushyratty. Sóıtip, esepke qurylǵan temirjol salý jumystary jolshybaı shaǵyn ózen­derdi, sýaǵar saı-salalardy, eń óki­nishtisi – tynymsyz aqqan kóptegen bulaq kózderin biteý arqyly júrgizildi. Osy jaısań óńirde týyp-ósken, at jalyn tartyp minip, uzaq jyldar boıy aýdan, oblystyq deńgeıde abyroıly bas­shylyq qyzmet atqarǵan, el men jer­diń shejiresin aǵa, ata býynnan tyń­dap, jadynda saqtaǵan Qanatbaı Eleýsizuly sol temirjol salýdyń tu­synda 28 iri bulaqtyń shońǵal tastarymen bitelip tastalǵanyn aıtady.

Búginde sol Muǵaljardyń, mysaly, Bershigúr taýy mańaıyn ıe joqtyqtan zańdy, zańsyz burǵylap, qazyp, qoparyp, qurylymyna, tabıǵatyna úzdiksiz zalal keltirilip jatyr. Ultty óz jerine ıe bolýdan aıyryp, ony sanaǵa sińirgen otar­shyl Reseıdiń, kem degende eki ǵasyry, Keńes odaǵyndaǵy jetpis jyl bara-bara óz eli men jerin ózgemen birigip tonaıtyn, paıda úshin barlyq qıturqylyqqa baratyn, eldikke jat urpaqtyń birneshe legi dúnıege keldi. Bul jaǵdaı keshe de, búgin de qaı isimizden de aıqyn kórinýde. Bir ǵana Muǵaljardyń (taýlardyń) Ber­shúgirindegi qazýlary men qoparýlar sol áreketterdiń shaǵyn, biraq eldegi jalpy mysaly deıtindeı ister.

Joǵaryda aıtylǵandaı 400 mıllıon jyl buryn Tetıs muhıtynyń ta­banynda paıda bolǵan janartaýlar taýdyń, ásirese osy jerinde sol ilki qurylymy buzylmaı saqtalyp, sho­ǵyrlanyp qalǵan. Taýdyń bir kıesi – osynda. Bul oblys jerindegi álemdik ǵy­lymdy tańdandyrǵan ekeýdiń biri bolatyn. Birinshisi – otyzynshy jyl­dardan beri zerttelip kele jatqan Yr­ǵyzdaǵy Jamanshyń krateri. Ártúrli basylymdarda jıi jazylyp kelgen onyń jaı-japsary oqyrmandarǵa negizinen tanys bolýy kerek. Budan mıllıon jyl buryn salmaǵy 36-40 mıllıon tonnalyq aspan denesi jerge qulaǵannan qalǵan, 5-6 shaqyrymdyq jaqyn mańaıyna shóp te óspeıtin dıametri 700 metrlik qa­zan shuńqyrdyń paıda bolýy anyq­tal­ǵanymen, onyń jıeginde shashyrap jat­­qan áınek tústi jaltyraq, qatty usaq tektıt bólshekterdiń tabıǵaty áli jum­baq.

Al ekinshisi – taýdaǵy janartaýlar shoǵyryn álemdik ǵylymı qaýymdastyq sensasııa dep qabyldap, birden nazar aýdarǵan. Nazar aýdarylǵany sol, bu­ǵan deıin janartaýlyq qurylymnyń qalyptasýyn sonaý Qyzyl teńizde eki myń metrge tereńdep zerttep júrgen le­nıngradtyq muhıttanýshy ǵalymdar osy habardy estı sala 1979 jyly Qy­zyl teńizdegi jumysyn toqtatyp, Mu­ǵaljarǵa kelgen. Ǵylymı ınstıtýttan Lev Zonenshaın basqarǵan ekspedısııa Shýyldaq ózeni boıynda qos tigip, aılap jatyp, tańdanýmen zertteý júrgizgen. Bul basqa da syrt elderge málim bolyp, Aýstralııa, Germanııa, Fransııadan ǵalymdar jetken-di. Bul zertteýdiń jaı-japsary uzaq áńgime, alaıda onyń toqeteri sol, ǵalymdar sonda biraýyzdan: «Mundaı mysal álem­niń ózge jerlerinde kezdespeıdi, ja­nartaýlar 400 mıllıon jylǵy qal­pymen tutas jetken qurylym retinde adamzatqa estelik, jergilikti jerge endi álem tańdanatyndaı týrıstik-má­denı geopark bolady», desip tujyrym jasaǵan. Sonda belgili geolog Ilıa Fısh­man tańdanýmen: «Myna sekildi janartaýlyq qurylymdy qalpyna kel­tirip, jasap shyǵarý úshin AQSh-tyń bú­kil jyldyq bıýdjeti jet­pes edi», dep turyp, Kavkazdaǵy Mın­eralnye vody aýdanynda da janar­taý­lyq taýlar bar ekenin, solardy qazý, qoparý jumystaryn júrgizgende aı­maqta aýa ózgerip, tirshilikke qaýip týdyr­ǵan­dyqtan, jumys shuǵyl toqta­ǵanyn eske salyp, Shýyldaqtyń boıyndaǵy janartaýlar shoǵyry zaqym keltiretindeı, búl­­di­retindeı jaǵdaıǵa tap bolmas, es ki­re­tin­deı ýaqyttyń pendelerimiz ǵoı de­gen-di.

Qaıda? Osy jerdi qurylystyq tas­tardy óndirýdiń kózi dep alasurǵandar alpysynshy jyldardyń bas jaǵynan-aq san alýan tehnıkasyn jetkize bas­tap edi. Sodan bergi alpys jyl boıy qoparý kóp uzamaı Albas janartaýlaryna jetip, júzdegen mıllıon jyl boıy ilki kúıinde saqtalyp turǵan ja­nar­taýlyq qurylymdy qıratýmen, tıeý­men, tasýmen jaqyn mańdy, sý kóz­­derin jaý tıgendeı qaqyratty. Mund­aı jumysqa kóptegen tehnıka qa­tys­tyrylatyndyqtan, olarǵa kirme, kóterme joldar kerek, bulaqtar, qar sýy, jańbyr sýyn jınap, jan-jaǵyna nár beretin saı-salalar, jylǵalar bi­telip, tegistelip, aınala kólder keýip, ózen­der tartyldy. Atalǵan aýmaq Ber­shigúr aýyldyq okrýgine jatady. Tek sol shaǵyn aýmaqtyń ózinde kúni keshege deıin bes birdeı kól, shaǵyn ózender bolatyn. Álgideı taptaý men tegisteýden keıin olar joıylyp ketti. Joǵaryda aıtylǵandaı, balqaraǵaılardan túsip Shýyldaqtyń muzy ústinde oınaq salǵan aq tıinderden keıin álgideı ózen-kólderi tartylyp, ósimdikteri solyp, ań-qustary da joǵaldy.

Osy máseleniń sońyna túsip, izinen qalmaǵan eki adam boldy. Biri – respýblıka jer qoınaýyn qurmetti barlaý­shy, Respýblıka mıneraldyq resýrs­tar akademııasynyń korrespondent-múshesi, Reseıdiń ekologııa ǵylymy Oral akademııasynyń tolyq múshesi, aqtóbelik geolog Vladımır Iýrısh, ekinshisi – 2011 jyldary respýblıkalyq «Megapolıs» gazetinde qyzmet istegen jýrnalıst Alısa Marınes.

Alısa Marınes – jýrnalıst, ká­sibiniń yńǵaıyna qaraı máselege qa­tys­ty oryndarǵa baryp, jaýapty qyz­metkermen pikirlesýi kerek. Osy maq­­satpen ol 2011 jyly kúzde oblys ta­­bıǵı resýrstar men tabıǵatty paı­­da­laný basqarmasynda basqarma tóraǵa­synyń orynbasaryna jolyǵyp, álem­dik ǵylymı-tanymdyq mańyzy bar ja­nartaýlyq shoǵyr qorǵalýǵa jatatynyn, olardy qurylystyq qıyrshyq tastar úshin qıratýǵa kim, qalaı ruqsat etken, onyń jaıynan «Zapkaznedra» basqarmasyndaǵylardyń nege habary joq degen suraǵyna: «Sizge bular qor­ǵaýǵa alynǵan degen resmı tizbede bar degendi kim aıtty?», dep qarsy suraq qoıady. «Respýblıkalyq nemese ob­lystyq deńgeıdegi qorǵaý obektileri tiz­besinde bular joq. Eger onyń jaıyn siz aıtqandaı «Zapkaznedra» bilmese, biz ony tipti bilmeımiz», deıdi.

Al álgi sheneýnik «joq» deýmen at to­nyn ala qashqan qujat ómirde bar bolyp shyqty. Ol tap sol kezde eldiń joǵyn izdeýmen aınalysyp, A.Ma­rı­nes­ke baǵyt-baǵdar berip júrgen aq­tóbelik belgili geolog Vladımer Iýrısh­tiń qolynda eken. Qolynda ekeni ne kerek, oblystyń ákimdik «Bizde ondaı qujat bolǵan emes», dep jasy seksenge taıaǵan zeınetkerdi de jigerin qum etip shyǵaryp salǵan. Tańqalarlyǵy sol, álgi qujatqa qatysy bar oryndardyń bir de bireýi qujattyń bar ekenin moıyn­­daǵysy kelmeıdi. V.Iýrıshtiń qo­­lyndaǵy kitapshada sol kezdegi Premer-mınıstr Danıal Ahmetovtiń qol qoıýymen respýblıka Úkimetiniń 2006 jylǵy 28 qyrkúıektegi №932 qaýlysymen respýblıkalyq mańyzy bar memlekettik tabıǵı-qoryqtyq qordyń obek­tileri tizbelep berilgen. Osy qaý­lynyń «Ekologııalyq, ǵylymı jáne tarıhı-mádenı qundylyqqa jatatyn jer qoınaýy ýchaskeleri» bólimindegi tizbede taıǵa tańba basqandaı etip, bizdiń daýly áńgimemizdegi janartaý­lar – Shýyldaq paleomuhıttyq aımaǵy da tur. Bul atalǵan aımaqqa memlekettik mártebe berilgendikten, endi onyń odan arǵy qyzmetin jergilikti oryn atqarýdy min­detteıtin is bolyp, aımaqtyq aıa­sy belgilengen pasport jasalyp, eń bas­tysy – oblystyq ákimdikte bul ny­san­nyń qorǵaýǵa alynǵany kórsetilip, ony qarjylyq jaǵynan jabdyqtap, mamandar arqyly zertteý júrgizýi týraly arnaýly qaýly qabyldaýy kerek bolatyn. О́kinishke qaraı, bári de Iýrısh pen Marınes sekildi azǵantaı ja­nashyrlardyń ǵana sharýasy bolyp qaldy. Qaýlysynyń oryndalýyn baqylaıtyn Úkimet, Úkimet nusqaýynyń bar-joǵyn bilmeıtin oblystyq ákimdik, tabıǵat qorǵaý oryndary joq bolyp shyqty.

Premer-mınıstr qol qoıǵan, jyly, aıy-kúni, sandyq reti kórsetilgen álgi qaýly Úkimettiń ózinde bar eken, endeshe oblys ákimdiginde joq degenge kim senedi? Ekeýinde de resmı qujattardy saqtaıtyn arnaýly bólimder, jaýapty oryndar bar. Másele basqada bolsa kerek, ózimizden ketip, ózgeniń ıeligine beril­gendiktiń ıesizdik, sharasyzdyǵynan álgi «joq» delingen qujatty «bar edi» dep kór­setý qıyn bolǵan shyǵar. Sebebi jer biz­diki bolǵanymen, jer qoı­naýyndaǵy ıgi­likter negizinen shetel­dikterdiń quzy­rynda.

Aqtóbe oblysynda 131 tabıǵatty paıdalanýshy tirkelgen. Olardyń 30 kompanııasy kómirsýtekti oryndardy barlaýmen, óndirýmen, 19-y – qatty qaz­balardy óńdeýmen, 67 kompanııa paı­daly qazbalardy shyǵarýmen aınalysady. Osylardyń arasynda paıdaly qazbalardy ıgerýdiń erejelerin buzbaı jumys júrgizip jatqandary kezdespeıdi deýge bolady. Derekter osylaı deıdi.

Jerasty ıgilikterine jeke ıe bolýy­men ózderi úshin ıgerip jatqan kom­panııalarda búginde esep joq. Osy qyz­metterdegi keleńsizdikterdi kórýmen týǵan jeri aıasyn saqtaý men qorǵaýdyń jan ashytar jaı-kúıi árkez udaıy aıtylyp keledi. Búginde endi ol ýaıym tir­shiliktiń kózi jerasty, jerústi sý má­selesi ýshyǵyp bara jatqan tárizdi.

Jerústi áńgimesi basqa, onyń asty egemendiktiń alǵashqy jyldarynan-aq sheteldik kompanııalardyń bıligine berildi dedik. Árıne, ýaqytsha. Teginge emes. Degenmen, mysaly, Qytaı ulttyq mu­naı kompanııasy 2008 jyly negizinen osy Kókjıde aımaǵyn qamtıtyn munaı oryndaryn ıgerýge 4 mlrd dollaryn saldy. Munaı álemde saýdaǵa túsken asa qajetti shıkizat; saýda qaıda da, qalaı da paıdanyń, utý men utylýdyń alańy, ınvestor alańǵa utýdyń jabyq ne astarly tirkelgen kelisimsharttarmen keletini belgili. Sondyqtan onyń basqa eldiń, basqa jurttyń múddesinde sharýasy joq. Qalaı óndirseń de, mol óndirip baq – onyń jeri, sýy, aýasyn lastaısyń ba, sóıtip, jaıly mańaıyn jaraqsyz etesiń be oǵan qynjylys joq. Sondyqtan kelisimshart aıaqtala salysymen eline oralatyn oǵan bes oblysqa búgin de, erteń de qajet Kókjıde sýynyń quny bes tıyn. Bes tıyn bolǵasyn 80 mln sharshy shaqty alapty, Temir jáne Jem ózenderine munaı qaldyqtary tógilip jatyr. Keshegi 4 mlrd dollardan, keıingi óndirilgen ónimniń belgili bir bóligin úzdiksiz ıelenip, «aýzyna súıek tistegen» jaqtyń oǵan qarsy bolar jaq ashýynyń yzǵary sezilmeıdi. Árıne, dabylǵa baılanysty ara-tura tekseredi, eskertken bolady, ústi-ústine paıdaǵa kenelip jatqan ınvestor úshin salmaǵy joq aıyppul salǵan bolady.

Kókjıdeni saqtaý men qorǵaý áńgi­mesiniń óńirde bastalǵanyna otyz jyl­­dyń shamasy ótti. Onyń sońǵy 14 jyl boıǵy máselesi úzdiksiz mundaı qal­dyq­tarymen lastaýmen baılanys órbip keledi. Qazaqstannyń qoldanbaly ekologııa agenttigi 2008 jyldan beri Kók­jıde qumdarynyń (beldeýiniń) jerasty, ústi sýlaryna monıtorıng júrgizgende, munaı qaldyqtarymen 7,5 ese artyq las­tanǵanyn, irgeles Temir men Jem ózenderinde 10 ese artqanyn dáleldedi. Aıyppul salyndy, eskertildi. Alaıda mundaı sharalardyń jerasty, ústi sýlaryn tazartýǵa eshqandaı da septigi joq-ty.

Osy sekildi eskertýler men aıyp­puldar aýyq-aýyq jalǵasa kelip, 2021 jyly Bas prokýratýranyń tap­syr­masymen aımaqtaǵy tabıǵat paı­dalanýshylarynyń jumystaryn tekserý mindettelgen edi. Tekserýde sol mu­naı óndiriletin aımaqta munaı qal­dyqtarymen jerdi búldirý, aýaǵa kú­kirt sýtegin shyǵarý sekildi zań buzý­shylyqtaryn anyqtap, 131 uńǵyny jabý jóninde sheshim shyǵaryp, 200 mln teńgeni quraıtyn ártúrli 170 aıyp­pul salyndy, al jalpy zalaldyń quny 7 mlrd teńgege balap, energetıka mınıstr­ligine bul jerde munaı ón­dirýdi toqtatý máselesin qoıǵan edi. Jaýaby kórinbedi. Bul áńgimeden shy­ǵatyn qorytyndy – Muǵaljar taýlary men taý silemderindegi keleńsizdik aıaqtalsa, onyń qoınaýy taýsylǵan kezde aıaqtalatyn sekildi.

Bıyl jyl basynda Memleket bas­shysynyń «Ákimshilik buzýshylyqtar týraly» jáne «Qylmystar men vandalızm kórinisteri úshin jaýapkershilikti kúsheıtý» máseleleri boıynsha ózge­rister engizý týraly zańdardy qabyl­daýy buǵan deıingi tek aıyppulmen shekteletin óreskel buzýshylyqtar endi qylmys retinde qaralatynyna meńzeıdi. Sebebi ózgertilgen osy jańa zańǵa sáı­kes jer qoınaýyn paıdalanýdaǵy buzý­shylyq, tek buzýshylyq emes, vandalızm, ıaǵnı mán-maǵynasy boıynsha búldirip qıratýmen, tonaýmen shektesse, ol – qylmys degen sóz. Aıyppul shyǵyndy óteý, olqylyqtyń ornyn toltyrý desek, vandalızm – qylmystyq jazaǵa tartylatyn is. Zańdaǵy osy ózgeristerge sáıkes te budan 400 mıllıon jyl shamasy bu­ryn sý astynda qalyptasyp, muhıt tar­tylǵanda sol qurylymyn saqtap qalǵan óte sırek tabıǵı eskertkish – biz áńgi­melegen výlkandar shoǵyryn kez kelgen jerden tabylatyn qıyrshyq tastar úshin qıratyp, tonap, búldirip jatqan muǵaljarlyq kompanııalar endi jaýapqa tartylyp, aıylyn jııar dep oılaımyz. Eger Úkimet, oblys ákimdigi, tabıǵat qorǵaý oryndary belsendi túrde janashyrlyq kórsetse...

Osy rette Memleket basshysy, Úkimet tarapynan tabıǵatty, onyń ıgilikterin qorǵaý jáne saqtaý jóninde qabyldap jatqan sońǵy sharalary da, eger oryndalatyn bolsa, elde bul máselelerge degen oryndy alańdaýshylyqty azaı­tatynǵa uqsaıdy. Mysaly, altyn, mys, temir jáne kómir kenderin, munaı men gaz salasyndaǵy birqatar nysandardy memleket menshigine qaıtarý, 454 keli­simshartty jarııa etýge pármen berilýi alda jalǵasyn tabatyn úlken isterdiń sátti bastaýy bolsyn deımiz.

Idosh ASQAR,

jýrnalıst

Aqtóbe