Hemıngýeıdiń sońǵy suhbaty

Mine, tilshi Hemıngýeımen kez­desetin kún ystyǵy betke ura­­tyn avtoturaqta otyr. Aınala typ-ty­nysh. Senimime selkeý túse bas­ta­ǵan sátte kenet anadaıdan adam qa­rasy kórine bastady. Ústine ga­vaılyq úlgidegi jeıde kıgen, kó­zil­dirikti kisi kele jatyr. Júrisi alys­tan qaraǵan adamǵa, birtúrli kó­rinedi. Jolda ózimen birge kele jat­qandardyń qatarynan qalyp qoıdy. Ol meıramhananyń aldynda bir sekýnd toqtap, ishke kirdi.

Sol bir ádebıet generalynan suhbat alsam dep armandaǵan tilshi­niń armany oryndaldy. Onyń ta­rıh­taǵy eń myqty jazýshy ekeni (árıne, Shekspırden keıin) esine tús­ken jýrnalıst qaǵilezdik tanyt­ty da suraqtaryn qoıa bastady. Biz suraqtar men jaýaptardy qaz-qalpynda berdik.

– Hemıngýeı myrza, sizben tek on mınýt qana sóılesý múm­kindigim bar ekenin jaqsy bile­min, «Taza hám jaryq jer» at­ty áńgimeńizde búkil urpaqty «joq­tyqqa» shaqyrdyńyz, al ondaǵy keıipker Nada tirshiliktiń ózegi edi. Siz qazir sol áńgimeni dál osylaı jazar ma edińiz?

– (Jótelip, sál kidirip, kózin basqa bir jaqqa qadap turyp) Joq, olaı isteı almas edim. Qazir Nada týraly áńgimeni basqasha jazatynyma senemin. Jazǵan dúnıelerdiń ózgeriske ushyrap jatatyny da bar emes pe? Múmkin ony barynsha túzetýge tyrysatyn da shyǵar­myn. Unamasa, onyń orny – qoqys sandyǵy. Keshirińiz, men – kóp qate­likter jibergen adammyn.

– Eger Nada bolmasa, Hemın­gýeı myrza, onda?..

– Meniń oıymsha, bunyń aıtatyndaı esh ereksheligi joq. Árqashan «jaqsy» degim keledi. Múmkin, keı zatty basqa qyrynan anyq kórýge bolady.

– Til siz úshin bárinen qymbat ekenin bilemin. Sol úshin ádeıi osy týraly suraq qoıǵym kelip otyr. Biraq mynaǵan jaýap berińizshi, álginde «men kóp qatelik ótkiz­gen adammyn» dedińiz, ol qandaı qatelikter?

– (Oılanyp, ántek saqalynyń ushyn sıpalady) Meniń eń úlken ókinishim – Kýbadaǵy kishkentaı búldirshinderdi Fınkaǵa shaqy­ryp, bokstasyp, sodan keıin olardy bir-birlep qulatqanym boldy. Kóp nárse haqynda qaıta oılanǵym keledi. Sondaı-aq Fısdjeraldtyń erligi týraly da aıtýǵa týra keledi.

– Al ishimdikke salyný, áıelder, jabaıy janýarlardy óltirý siz úshin qatelik emes pe?

– Qazirgi ýaqytta sánniń qadi­ri ketkenin bilemin. Seriliktiń de ­aýyly alys qaldy. Durys aıta­syń, biz araqty jaqsy ishtik, sosyn eń myqty áıeldermen aralastyq. Bunym ókinish emes.

– Hemıngýeı myrza, sizdiń óki­nishińiz bar ma?

– (Ornynan kóterilip, ashýly qalyppen): Boqmuryn jas­tar, senderge ne kerek ózi? Sen avtorlyq quqyq týraly surap otyrsyń ba? Zaıyry, maǵan ne týraly aıt de­giń keledi? Árıne, men bárine óki­nemin. Ań atýǵa shyqqanym úshin anaý Marlın balyqtary úshin de ókinishten barmaq tisteımin. Tún­gi klýbtarǵa Marlen Dıtrıhtiń qo­lynan ustap, ertip aparǵanym úshin ókinemin, Pýerto-Rıko Rým araǵy meniń tamyrlarymda án salyp, bılegeni úshin ókinemin. Saǵan keregi osy ma?

– Durys aıtasyz, keshirińiz... Biraq qazir basqa álemde ómir súrip jatyrmyz. Endi shyǵarmashylyq týraly sóıleseıikshi. «Aqıqat» baspasy týraly ne oılaısyz?

– Aqymaqtyqpen bıznes jasap otyrǵan baspa. Qarǵys pen uıat arqalaǵany taǵy bar. Keshe keshkisin Ellıson ekeýmiz osy týraly sóılestik. Aty zatyna saı emes ekeni anyq. Meniń oıymsha, eń mańyzdysy kitaptaǵy ár sóılemniń óz ornynda bolýy.

– Áıelder she?

– Men áıelder týraly ne biledi dep oılaısyń? Olardy tozaq deý­ge de bolady. Olar jóndep ańǵa shyǵa almaıdy, tipti balyq aýlaý da qoldarynan kelmeıdi. Al olardyń araqty jaqsy ishe alatyndary da tym az. Áıelder adammen durystap sóılese de almaıdy eken. Áıteýir túsinbeımin solardy. Menińshe, olar jaı kúbirlesip, birdeńeni aıtqanǵa qushtar. Budan shynaıy proza jasaı almaımyz.

– Eshbir áıel qalamgerdi mo­ıyn­­damaısyz ba?

– Gertrýda Staınǵa kóńilim tolady, biraq ol ár shyǵarmasyn er jazýshy sııaqty jazady. Marta Gellhorn bir sóılem arqyly bárin ańdata alady.

– Jas jazýshylardy oqyp tura­syz ba?

 – О́zderinshe «jazýshymyz» desip júrgendir kóp. Men Nıkolson Beıker men Devıd Foster Ýolles degen bireýdi múlde oqı almaı qoı­dym. Ne jazǵan ózderi?

– On mınýtymyz aıaqtalypty. Taǵy aıtaryńyz bar ma?

– Árıne. Meniń eski dosym, aqyn Ezdiń: «Jaqsy kórgen zatyń qalady, al basqasy bos sóz» degenin árdaıym esińizde saqtańyz.

– Jaraıdy. Suhbat bergenińiz úshin rahmet!

Suhbat osy jerden aıaqtalady. Hemıngýeı bastan-aıaq ózgeshe qa­lypta sóıleskenin ańdaýǵa bola­dy. Tipti keı suraqtarǵa ádeıi qyr­syǵyp, basqasha jaýap bergeni de shyn­dyq. Biraq osy suhbat onyń ómi­rindegi eń sońǵy suhbat bolyp qala berdi.