Sharýa dabyly eskerilýge tıis

Bıylǵy jaz maýsymy ystyq, barynsha qurǵaq boldy. Dándi daqyldaryn egis tanaptaryna sińirgen soń jaz boıy kókten ja­ýyn tileıtin dıqandar qaýymy úshin bul jaıttyń ózi sanaǵa biraz salmaq túsirgendeı edi. Degenmen áredik bolsyn jaýǵan jańbyrdyń, basqa da qosymsha sharalardyń arqasynda egin birshama jaqsy shyqty. Qashan da tas-túıin daıyn otyratyn sharýaqor qaýym oraq naýqanyna ýaqtyly kiristi. Alaıda birneshe kún boıy tolastamaı jaýyp turyp alǵan aq jaýynnyń kesirinen olar oraqty toqtata turýǵa májbúr bolyp otyr.

Soltústik Qazaqstan oblysy Aıyrtaý aýdany dıqandarynyń óti­nishi boıynsha osynaý dabyl qa­ǵarlyq jaǵdaıǵa baılanys­­­­­­ty Premer-mınıstrdiń atyna depýtattyq saýal joldaǵan Par­­lament Májilisiniń depýtaty Ashat Rahymjanovqa habar­las­qanymyzda, halyq qalaýlysy mundaı ahýal búginde elimizdiń kem degende tórt oblysynda – astyqty aımaqtar sanalatyn Aqmola, Sol­tústik Qazaqstan, Pavlodar jáne Qostanaı oblystarynda qalyp­ta­syp otyrǵanyn málim etti.

Jaz boıy jarytpaı kelip, kúz bastalǵanda meıirin tókken jaýyn-shashynnyń saldarynan dıqandar egindi durys jınaı almaı jatyr. Egis alqaptarynyń ezilip, mı batpaqqa aınalyp ke­týi­ne baılanysty kombaındar ta­nap­qa erkin kire almaıdy. Egin jınaýǵa tehnıkalyq múmkindik paıda bolǵan kúnniń ózinde joǵary ylǵaldylyqqa baılanysty fermerler qazirdiń ózinde alynatyn ónimniń qunaryn joǵaltqanyn, soǵan saı quny túsetinin jaqsy sezinip otyr. Sondyqtan olar ózde­riniń egiske qatysty qarjylyq min­dettemelerin kúni erteń qalaı óteı­tinine alańdaýly.

Keıbir dıqandar eginin eptep-septep, júrip-turyp jınap ta jatyr. Ádette jańbyrdan soń tártip boıynsha masaqqa tımeı, dándi keptirý úshin 3-4 kún kútý kerek. Bul onyń sapasyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Biraq arada jańbyrly jarty aıǵa jýyq ýaqyt ótip, bıdaı jerge qaıta ósip úlgergen. Eginniń bir bóligin endi saqtap qalý, tipti de múmkin emes.

Soltústik Qazaqstan oblysynyń Aıyrtaý aýdanyndaǵy bir top dı­qannyń aıtýynsha, bıyl gektarynan keminde 20 sentnerden ónim alamyz dep josparlanǵan edi. Endi aýa raıynyń qolaısyzdyǵyna baılanysty gektarynan kútilgennen ondaǵan ese az, shamamen 2-3 sen­t­nerden ǵana ónim alamyz dep boljap otyr.

Jaqyn kúnderi qurǵaq aýa raıy ornap, shybynsyz jaz bastalsa da, fermerler qazirdiń ózinde bı­daı­dyń naryqtyq qunynyń kem degende 50 paıyzyn joǵaltyp alǵanyn aıtady. Olar úshinshi sortty astyqtyń naryqtaǵy 85 myń baǵasy jaǵdaıynda, endi ony 40-45 myńǵa da sata almaımyz ba dep qorqady. Astyqtyń ylǵaldylyǵy shamamen 30% quraıdy, mundaı bıdaı tek múıizdi iri qara maldy bor­daqylaýǵa jaramdy. Elevator­lar ylǵaldylyǵy 18%-dan joǵary bıdaıdy qabyldamaıdy.

Bıyl sharýalar kelesi jylǵa tuqym saqtaı almaıtyn da túri bar. Sondyqtan ony shetelden satyp alyp, keler jyly eki ese shyǵynǵa ushyraıdy. Qazir sharýalar qolda bar tehnıkany da, maldy da satýdy oılastyryp jatyr. О́ıtkeni olardyń jumysshylar men bankter aldynda mindettemeleri shash etekten: sýbsıdııa, lızıngke tehnıka, hımıkattar, tuqymdar alǵan. Mine, osylardyń barlyǵymen esep aıyrysýy kerek.

Qalyptasqan aýyr jaǵdaıǵa qyn­jylys bildire otyryp, dıqan­dar quzyrly organdarǵa ótinish­pen shyǵyp otyr. Sharýalardyń ne­gizgi ótinishteri mynalar: egis naý­qanyna baılanysty Aqmola, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar jáne Qostanaı oblystarynda tótenshe jaǵdaı jarııalansa, bir jyl merzimge qabyldanǵan min­det­temeler boıynsha kredıttik demalys engizilse, ótken jylǵy Jambyl oblysyndaǵydaı aýa ra­ıynyń qolaısyzdyǵy saldarynan ónimin joǵaltqan sharýalarǵa memlekettik qoldaý sharalary qam­­­ta­masyz etilse, 2024 jylǵa ar­nal­­ǵan egis naýqanyna sharýalardy taýarlyq nesıe túrindegi tu­qymmen qamtamasyz etse. Sondaı-aq elimizge reseılik as­tyq­tyń kon­tra­bandalyq jolmen áke­linýine tosqaýyl qoıyl­sa deıdi, sonyń saldarynan elimiz­diń dıqandary birneshe jyldan beri shyǵynǵa ushyrap keledi.

Osy arada Jambyl oblysyn­daǵy tótenshe jaǵdaı tájirıbesine nazar aýdarǵan jón. Onda aımaq­tyq aýqymdaǵy tótenshe jaǵdaı en­gi­zilip, sý tapshylyǵynan eginniń joǵal­ýyna baılanysty sharýalar­dyń shyǵynyn jabý týraly sheshim qabyldanǵan bolatyn. Qarajat Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń rezervinen bólindi.

Bıyl Soltústik Qazaqstan ob­lysy boıynsha 4,5 mln gektar al­­qapqa egin egilgen. Onyń 3,4 mln gektary­na astyq jəne dəndi-burshaqty da­qyldar, 685,8 myń gektar jerge maı­ly daqyldar, 28 myń gektar kartop jəne 5,5 myń gektar kókónis otyrǵyzylǵan. Jalpy, Soltústik Qazaqstan təýekeldi egis aımaǵyna jatady. Keıbir jyldary ala jazdaı tamshy tambaıtyn maýsymdar da bolady. Bıyl da sondaı jaǵdaı kóp kezdesti, jaýyn-shashyn az boldy. Tipti, óńirdiń keıbir aýdandarynda aptalap, aılap tamshy tambady. Sonyń saldarynan alqaptardyń ónimdiligi de ala-qula.

Soǵan qaramastan, barlyq sharýa­­­­shy­lyq bitken egindi ba­ryn­sha shyǵynsyz jınap alýǵa ju­my­l­ǵan. Bul kúnderi soltústiktiń egis al­qap­tary men elevator jolda­ryn­­da 13,1 myń traktor, 7,5 myń ərtúrli astyq jınaıtyn kombaın, 4,6 myń destelegish, 1 myńdaı shóp shabatyn tehnıka, 5,8 myń júk mashınasy tynymsyz jumys júrgizip jatyr. Memlekettiń kómegimen bıyl­dyń ózinde 2 myńǵa jýyq jańa teh­nıka satyp alynypty. Bıyl oblys sharýashylyqtaryn qoldaýǵa mem­leketten 63,1 mlrd teńge bólin­gen, sonyń 19,6 mlrd teńgesi egis jumystaryna baǵyttalǵan.

Joǵarydaǵy dıqandar dabylyna qatysty oblystyq aýyl sharýa­shy­lyǵy jáne jer qatynastary basqarmasyna habarlasqanymyzda, basshynyń orynbasary Talǵat Naý­ryz­baev joǵarydaǵy mán-jaı­­lardy alǵa tarta kelip, aıdyń basynda son­daı tyǵyryqqa ti­re­gen ahýaldyń oryn alǵanyn, qazir jaǵdaıdyń jaqsaryp kele jatqanyn málim etti. Qalaı degende de beınetkesh dı­qandar qa­ýymynyń talap-tilegi jerde qal­maıtynyna, barlyq máse­leler keńesip, kelisip otyryp, oń sheshi­min tabatynyna sendirdi.

Osy salaǵa jaýapty basqa da mamandardyń pikirlerine súıenip túıgen oıymyz, atalǵan aýdanda jıyn-terin jumystaryna qatys­ty alańdatarlyq ahýal bar bolǵa­ny­men, tótenshe jaǵdaı jarııa­laýǵa negiz joq sııaqty. Endigi jerde qu­byl­maly aýa raıynyń árbir múm­kindigin tıimdi paıdalanyp, bar qajyr-qaıratty oraq naýqanyn oı­da­ǵydaı qorytyndylaýǵa jum­saý­dan basqa jol joq.