Qudaıy kór­shisiniń esimin bilmek turmaq, qar­balas tirshiliktiń qamymen kópshilik keıde tipti otbasy tárbıesine, balalaryna kóńil bólýge ýaqyt tappaı jatatynyn aıtyp, muń shaǵady. Sondyqtan munda kórshilerin tanymaý, aralaspaý, amandyq-saýlyq suraspaý, qasynan ustaradaı lypyp óte shyǵý... t.s.s. áreketter daǵdyly jaıt bolyp sanalady. Qalalyq kórshiler turmaq búginde ańqyldaǵan aýyl adamdarynyń ózi irgesin qalyń dýalmen qorshap, biriniń úıine biri kirip-shyǵýdan qalyp barady. Alaıda júrektegi meıirim oty azaıyp, adamdardyń bir-birine jaqsylyq jasaýy, qolushyn sozýy, syılastyǵy qasqaldaqtyq qanyndaı taptyrmas qundylyqqa aınalǵan qoǵamda qatygezdik pen túrli qaýip-qaterden saqtanbaı bolmaıtynyn bile tura, esigine qulyp salýdy bilmegen baıaǵy ata-babalarymyzdyń zamanyn kóksep, olardy synap-mineý, sógý durys bola qoımas, sirá.

Mundaıda túısikke rýhanı dándi qazaqy támsilden izdesek, Luqman hakim­niń tárbıesine baılanysty kóne kóz qarııalardan estigen mynadaı ǵıbratty qaǵıda oıyńa oralady. Ǵulamanyń bir shaharda eki úıi bolypty deıdi. Biri záýlim, ishi han saraıymen bara-bar úlken de, ekinshisi eshkimniń nazaryn aýdara qoımaıtyn jataǵan ári kepedeı tym tar bolypty. Birde Luqman hakim osy úılerin satyp basqa jaqqa kóshýge jınalady. Ol úshin áýeli úıin satýǵa týra keledi. Qazirgi kúnniń ólshemine salsaq, úlkenin qymbatqa, jupyny úıin arzan baǵaǵa satatyny belgili ǵoı. Biraq olaı emes, kerisinshe keń saraıly úı arzanǵa, al lashyǵy qymbatqa baǵalanady. Sonda satyp alýshy hakimniń munysyna túsinbeı, bulaı etýiniń jaı-japsaryn suraıdy. Luqman hakim myna úıimniń óte tar lashyq ekeni ras, biraq qasymdaǵy kórshim jaqsy adam edi. Al bul Alla taǵalanyń buıryǵymen ǵana násip etetin baqyt, dúnıeni shyr aınalsań da ondaı jandardy tappaısyń. Sondyqtan men úıdiń qunynan jaısań kórshimdi joǵary baǵaladym, depti.

Búginde el arasynda keń tarap ketken «Qonys saılamas buryn kórshińdi saıla», «Úı alma, kórshi al» degen mátel­der keıingi urpaqqa sodan mura bo­lyp qalsa kerek. Tek qazaqta ǵana emes, kórshi týraly jer betindegi búkil halyq­ta qadaý-qadaý qaǵıdalar saqtalǵan. Avar­larda «Anasy maqtaǵandy alma, kórshisi syılaǵandy qarma», orysta «Kórshińmen tatý-tátti bol, biraq úıińniń qaqpasy bolsyn», evreılerde «Úı satyp almas buryn, aldymen, kórshińniń kim ekenin bil», parsy halqynda: «Kóktemde erinbegen adam qysta kórshisinen arpa surap alaqan jaımaıdy», japondarda: «Kórshiniń pisken kúrishi áppaq kóriner», mońǵoldarda: «Kórshińnen izdemes buryn sandyǵyńnyń túbine úńil»... t.s.s. maqal-mátelder óte kóp kezde­sedi. Jáne bulardyń túp-tórkininiń tamyrlas, etene jaqyn bolyp keletindigi qandaı ǵajap! О́ıtkeni qaı halyq bolsyn, ult bolsyn ejelden kórshi degen uǵymǵa aıryqsha mán berip, qasterlegen, qadirli qonaǵyndaı qurmet tutqan. Qýanyshy men qaıǵy-muńyn aldymen aǵaıyn-baýyrdaı aralasyp-quralasyp ketken jaqyn kórshisimen bólisý ár adamnyń kúndelikti turmys-tirshiliginiń ózegi desek, kórshińdi Qudaıyńdaı syılaý sezimi árkimniń ómirden kórgen-túıgenine, ata-anasynan alǵan otbasylyq tárbıesine baılanysty kórinis tabatyny taǵy aıan.

Qazaq ádette «Qudaı qosqan kórshim» dep qońsyny aq tileýine, nıeti pen peıiline qaraı qabyldaıdy. Basqa is túskende, qysyltaıańda, aldymen aınalaıyn, kórshiń jetip keledi kómekke. Araılanyp atqan ár tańdy amandyqpen birge qarsy alatyn da, batar kúndi uıasyna birge qondyratyn da – tirshiligińniń jalǵyz kýágeri, ıaǵnı kórshiń. Deısiń, árıne. Sodan da «Kórshi haqysy – Tá­ńir aqysy», «Alystaǵy aǵaıynnan, al­dyńdaǵy kórshiń artyq», «Jaqynnyń jamanyn maqtama, kórshińniń ala jibin attama», «Otty úrleı berseń, óshiresiń, kórshini kúndeı berseń, kóshiresiń», «Týys – atadan, kórshi – Alladan»... deıdi qazekem. Kórshi týraly maqal-mátelge qazaqtan baı halyq joq-aý, sirá. Kóbimiz aýylda týyp-óskendikten mundaı qundy oılardyń qandaı mán-maǵynaǵa ıe ekenin óte jaqsy túsinemiz. Áńgimemizdiń basynda aıtyp ótkenimizdeı, qazir kórshi týraly uǵym zamanmen birge jańǵyryp, syrtqy túr-sıpatyna deıin ózgeriske ushyraǵany málim. Sóıtse de «kórshilerdiń bylaı istegeni durys, al mynaýy qate» dep syrtynan sypyra syqpyrtyp synı pikir aıtý qıyn. Shirkin, ár kúnińdi ýaıym-qaıǵysyz, jaqsy kóńil kúımen ótkizgenge ne jetsin! Muny ne úshin aıtyp otyrmyz? О́ıtkeni betpe-bet kezdese qalǵan sátte qaraptan-qarap búıeshe jıyrylǵysh, urynarǵa qara tappaıtyn daý-damaıshyl kórshiń bolǵannan asqan adamǵa qorlyq joq-aý deısiń keıde. Kórshiler kórinbeıdi. Biriniń úıine biri bas suqpaıdy. Aralaspaıdy. Sálemdespeıdi. Degen sózdiń bári mynadaı sumdyqtyń janynda túımedeı núkte ǵana bolyp kishireıip qala beredi eken. Aýyzbirlikke, yntymaqqa qurylǵan qarapaıym qalybymyzdan ótkenniń ónege órnekteri óship, kómeski tartýyna, halqymyzdyń qanyna sińgen baıyrǵy dástúrlerden kóz jaza bastaýymyzǵa kináli adam ba, zaman ba?

Qarashash TOQSANBAI,
«Egemen Qazaqstan»