2002 jyly qurylǵan «Baıserke-Agro» agroholdıngi búgin­ge deıin jer­gilikti klımatqa beıimdelgen mal sharýashylyǵyn jedel damytý isi boıynsha eń aldyńǵy qatarly ın­vestısııalyq tehnologııalardy sharýa­shylyqqa engizdi. Sondaı-aq bilim alý, ǵylymı jumystar júrgizý jáne ekologııalyq mal sharýashylyq ónim­de­rin sapaly túrde óndirý jolǵa qoıyldy. Sharýashylyqta maldyń 16 tuqymy ósiriledi. Atap aıtqanda, iri qaranyń bes tuqymy, onyń ishinde bir tuqym – sút baǵytynda (golshtın qara-ala sıy­ry – 1500 bas) jáne tórt tuqym – et baǵytynda (qazaqtyń aq bas sıyry, áýlıekól, aberdın-angýs jáne gereford tuqymdary – 2500 bas). Sonymen qatar eki qoı tuqymy (qylshyq júndi, quıryqty edilbaı qoıy – 5100 bas, qazaqtyń bııazy júndi qoıy – 950 bas), jeti jylqy tuqymy, onyń ishinde bes taza qandy minis jylqylary (aǵylshyn, arab, qostanaı, orlov, aqalteke – 200 bas) jáne eki ónimdi baǵyttaǵy (jaby jáne kóshim – 180 bas) jylqylar, sondaı-aq eki túıe tuqymy (dromedar jáne baqtrıandar – 210 bas) baǵylady. Búginde «Baıserke-Agro» JShS Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy kásiporyndary arasynda AО́K ınnovasııasyn engizý jáne taratý boıynsha kóshbasshy sanalady. Mal sharýashylyǵy salasyn tabysty damytýdyń negizgi baǵyttaryna saı baǵyp, seleksııa, durys teń­des­­tirilgen azyqtandyrý, kútý jáne ustaý, paıdalaný tehno­lo­­­gııasy júrgizilýde. Mal sharýa­­­shyly­ǵynyń tabysty
damýy, azyq-túlikke qatysty sapa­­ly jáne qaýipsiz ónim alý vete­rı­na­rııalyq ıgiliksiz múmkin emes ekenin erekshe atap ótken jón.

Veterınarııanyń negizgi qyz­me­ti – bıoqaýipsizdikti qamta­ma­syz etý. Se­bebi janýarlardan shyqqan patogender adamǵa juǵ­ýy ábden múmkin. Jalpy, res­pýblıka boıynsha syrttan ákelgen sút baǵytyndaǵy iri qara  maldyń (golshtın) ishinde ketozben aýrýy oryn alsa, et baǵytyndaǵy mal (aberdın-angýstar) ishin­de kózdiń moraksellezdik etıolo­gııa­nyń juqpaly kerato­konıýnk­­tıvıti­men zaqymdanýy jıi baı­qal­ǵa­nyn aıtý jetkilikti. Shar­ýa­shylyqta epızootııalyq sa­lamattylyqty saqtap, jan­ýar­­lardyń aýrýlaryna qarsy kú­­res sharalary men juqpaly aý­rý­larǵa qarsy qolaıly jaǵdaı ja­saý qam­tamasyz etilgendikten mal aýrýy tirkelgen joq.

«Baıserke-Agro» agro­hol­dıngi Qa­zaqstanda alǵash­qy­lar­dyń biri bolyp joǵary sanı­tarııaly sapaly sút alý kezin­de barlyq tehnologııalyq tásil­der­di avtomatty túrde oryndaý­dy qamtamasyz etetin DeLaval saýý apparatynyń kómegimen erikti saýý júıesin engizdi. Sút ónimderin alý, jem-shóp tutyný, saýý jáne t.b. eseligi týraly bar­lyq derek kompıýterde tirkelip, monıtorǵa shyǵarylady. Ekin­shi avtomattandyrylǵan saýý qon­dyrǵysy – ıtalııalyq Nutriservice óndirýshisinen alyn­ǵan «shyrsha» túri boıyn­sha saýý júıesi. Bul júıe soma­tı­kalyq jasýshalardyń sanyn baqylaý arqyly mastıttiń sýbklınıkalyq nysandaryn der kezinde dıagnostıkalaýǵa jáne joıýǵa múmkindik beredi.

Agroholdıngtiń ár sıyrynan alynatyn súttiń táýliktik ónimdiligi ortasha eseppen 40 kılodan asady, al jeke­legen sıyrlarda táýligine 80 kılo­ǵa deıin jetedi. Bul – otandyq sút­ti mal sharýashylyǵy tarı­hyn­daǵy rekord­ty kórsetkish. Tabynnyń ósimin molaıtý kór­set­kishi 100 sıyrǵa 90-95 bu­zaý mólsherinde aınalsa, al tól­diń shyǵymy 90 paıyz­dan kem emes. Osy qysqa máli­metter­diń ózi «Baıserke-Agro» JShS taby­ny­nyń áleýe­tti múmkindikterin kórsetip tur. Bul sútti mal sharýa­­shylyǵymen aınalysatyn basqa sharýa­shy­lyq sýbektileri úshin úlgi bolarlyq nátıje.

Etti baǵytqa toqtalsaq, etke ósi­riletin mal táýligine 1,5 kılo qosyp, 15-16 aı bolǵan qa­shar­lar­dyń salmaǵy 380-400 kıloǵa jetedi. Jyl saıyn «Baıserke-Agro» agro­hol­dıngin­de 500 tonna et óndirilip, sonymen qatar 600 bas asyl tuqym­dy iri qara mal tóli, 3 myń bas qoı jáne basqa da túlik túrleri Qazaqstannyń sharýa­­shylyqtaryna mal asyldandyrý úshin satylady. Serik­tes­tikte edilbaı tuqymdy qoı tóliniń tez ósýin arttyrýǵa baǵyt­­talǵan seleksııa ádisteri ázir­­lenip engizildi. Bul boıyn­sha enelerinen 4 aılyq jas shama­syn­daǵy qozylardy aıyr­ǵan­da, onyń tiri salmaǵyn 8-10%-ǵa nemese 42-48 kıloǵa, al jeke daraqtaryn 54 kıloǵa deıin ulǵaı­týǵa múmkindik berdi. Atal­ǵan nátıjeler álemdik qoı shar­ýa­­shylyǵynyń eń úzdik kórset­kishteriniń biri bolyp otyr.

Munda sondaı-aq alǵash ret túıe ke­lesiniń ońtaıly qurylymy usy­nyl­dy jáne jylqylardy asyraý­dyń, azyqtandyrýdyń, ósirý­diń tehnologııalyq tásilderi ońtaı­lan­dyryldy. Bul atalǵan túlik túrlerinen tıisinshe 45%-ǵa jáne 80%-ǵa deıin tól alýǵa múmkindik berdi. Búginde agroholdıng «Qazaqstanda jasal­ǵan» brendin damyta otyryp, óz óndirisiniń tabıǵı ónim­derin belsendi ilgerilete bas­ta­ǵan kásiporyndardyń biri. «Baıserke-Agro» sút zaýyty men et kombınatynyń Al­ma­ty naryǵynda «Razııa» saý­da mar­kasymen usynylǵan jáne tabıǵı azyq-túlik ónim­de­­riniń sapalyq kór­set­kish­teri boıynsha báse­ke­les­teri joq.

Agro­hol­dıng álemnen seriktester tarta otyryp, ınves­tı­sııalyq qyzmetti belsendi júr­gizý­de. Ońtústik Koreıa, Italııa jáne AQSh ınvestorlaryn birdeı jaýapkershilik dárejesi jáne shyǵyndar men paıdany teń bólý ispetti teń quqyqty qatynastary qyzyqtyrady. «Baıserke-Agro» JShS amerıkalyq Trans Ova jáne Interxon kompanııalarymen birlesken kásiporyn qurý jáne seleksııalyq-genetıkalyq ortalyq salý týraly kelisimge qol qoıdy. Bul ortalyq embrıon­dardyń jáne sýrrogat ana teh­no­logııasynyń kómegimen et jáne sút baǵytyndaǵy joǵary gene­tıkalyq tuqymdy alýǵa múm­kin­dik beredi. Budan basqa, agroholdıng negizinde oqý ǵylymı-óndiristik ortalyǵy («Baıserke-Agro» OǴО́O) uıymdastyryldy. Bul ǵalymdarǵa aýyl sharýa­shy­lyǵy daqyldarynyń ónim­di­ligin arttyrý, maldardyń ónim­di­ligi men asyl tuqymdy sapasyn arttyrý, veterınarlyq salamat­ty­lyq­ty qamtamasyz etýdiń keshendi júıesin ázirleý, sondaı-aq «Baıserke-Agro» JShS úlgisinde mamandardyń biliktiligin arttyrý jáne óndi­ris­ke ǵylym jetistikteri men ozyq tájirıbelerdi engizýge múm­kin­dik beredi. Dál osy ǵylym men óndiristiń tyǵyz baılanysy kásiporyn alańdaryndaǵy naqty óndiris jaǵdaıynda tehnologııalar men tehnıkanyń durys transfertin ázirleýge jáne júrgizýge jol ashyp, is júzinde Qazaqstannyń qazirgi aýyl sharýashylyǵy óndirisiniń joǵary nátıjelerin alý múm­kin­digin dáleldep, kórsete aldy. Mundaı bilim, ǵylym jáne prak­tı­kanyń baılanysy sapaly jas mamandardy daıyndaýǵa ǵana emes, sonymen qatar joǵary óndi­ristik kórsetkishterge qol jet­kizýge múmkindik berdi.

Veterınarııa salasyndaǵy ǵylymı qyzmeti «Baıserke-Agro» JShS úlgisinde Halyqaralyq epızootııalyq bıýronyń bilim, ǵylym jáne óndiris baılanysy nomınasııasy boıynsha marapatymen atap ótildi. Sonymen birge munda óz qyzmetin júzege asyratyn ǵalymdar respýblıkanyń aýylsharýashylyq beıindegi tájirıbeli mamandarynyń bi­lik­­tiligin arttyrý boıynsha qo­sym­sha sabaqtar ótkizedi.

Qorytyndalaı kelgende, Temirhan Myńaıdarulynyń sharýa­shylyǵy aýylsharýashylyq sala­synda, álemdegi ǵylymı jańa tehnologııalyq jetis­tik­terdi sharýashylyqqa engiz­ý­de, bilim jáne ǵylymı zert­teý jumystaryna kóp mán berýin­de joǵary satyǵa jetkeni dálel­de­nip tur. Osy eńbegi baǵalaýǵa jáne elimizdegi memlekettik syılyq­qa usynýǵa laıyq dep bilemiz.

Erbosyn ChINDALIEV,

Qazaq mal sharýashylyq jáne jem-shóp óndirisi ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri