«Orman degenimiz – dalanyń ókpesi ǵoı» dep edi qazaq jýrnalıstıkasynyń marshaly Sherhan Murtaza. Qandaı dál aıtylǵan sóz. Adamdar nege taý men ormanǵa, teńiz ben ózen-kólderdiń jaǵasyna qaraı umtylady. Tabıǵat aıasy ekendigi óz aldyna, sonymen qatar onda aýa qunary bólek bolady.

Elimizdiń shyǵysyndaǵy Rıdderde bolǵan edim. Qalanyń ózinde emes, onyń shetindegi shaǵyn aýylda turatyn týysqannyń úıinde. Aýa rahatyn osy jerde sezindim. Búkil dúnıe jupar shashyp turǵandaı. Tósekke basyń tıse, tastaı qatyp uıyqtaısyń. Sebebi aýyldyń, mańaıyndaǵy bıik taýlar tunǵan aǵash. Aýyl ishinde ósken terekterdiń tóbesine shalqaıyp turyp qarasań, basyń aınalady. Sebebi óte bıik.
Taıaq shanshysań, orman ósip shyǵatyn osynaý ólkede tabıǵattyń bar qunaryn boıyna sińirip erkin ósken jańaǵy qaraǵaı, shyrsha, samyrsyn, terekterdiń adam densaýlyǵy úshin asa qajetti ottegini sát saıyn óndirip turatyn mol qor ekendigi, mundaı jerde jel ornyna jupar esetindigi túsinikti bolar.
Dúnıeniń shyndyǵy salystyrmaly túrde aıqyndalady ǵoı qashanda. Elordaǵa qaıtyp kelgenimde munda aýanyń tapshy ekendigin sezindim. Bálkim, qysymy men quramy birdeı shyǵar. Biraq burqyraǵan kók ıisin sezbeısiń, kókirek kerip juta da almaısyń. Nelikten?
Árıne biz astananyń aýasy ormandy alqaptar aýasyna qaraǵanda qurǵaq keletinin bilemiz, sondyqtan jeńil jutylady da, adamdar ózderiniń tynys alǵan-almaǵanyna kóp mán bere bermeıdi. Ekinshiden, qaptaǵan kólikter taratyp jatatyn kómirqyshqyl gazynyń da áseri mol. Qartaıǵan adamdarda osydan uıqysyzdyq paıda bolýy múmkin. «Aýadaǵy otteginiń mólsheri tehnogendik faktorlar áserinen azaıyp otyrady, ol mehanıkalyq jáne hımııalyq jolmen júredi. Mehanıkalyq áserler – gaz, shań kúıindegi hımııalyq zattar. Hımııalyq óndiris shoǵyrlanǵan aımaqtarda ekologııalyq máseleler ýshyǵyp otyr, al úlken qalalarda bul másele avtokólikter áserinen shıelenisýde» dep jazylypty bul jaıynda Ýıkıpedııada.
Osy rette elordanyń ishine adamdar demalatyn baqtardyń jıi salynýy, aınalasy ondaǵan myń gektarlardy quraıtyn jasandy orman alqaptarymen qorshalýy óte durys bolyp otyr. Bular tehnogendik faktorlar esebinen týyndaıtyn túrli gazdy, sonyń ishinde kómirqyshqyl gazyn boıyna sińirip, ornyna ottegini bólip shyǵarady.
Bul dúnıede osy ýaqytqa deıin adam balasynyń eń jıi qoldanatyn basty eki muqtajy aýa men sý tegin edi. Sýdyń qazir saýdaǵa shyqqanyn kórip otyrmyz. Endi qalǵany – aýa. Adam ony sát saıyn, sekýnd saıyn paıdalanady. Sondyqtan aýany satý múmkin emesteı. Biraq bul tujyrymǵa da eptep janama joldar arqyly ózgerister ene bastaǵan sekildi. Ony qaladaǵy saıabaqtar, ózen jaǵalaýlaryna jaqyn salynǵan úılerdiń basqalarǵa qaraǵanda qymbatyraq turatyndyǵyna qarap ańǵarýǵa bolady. Endi osy úderis odan ári tereńdeı beretin sekildi. Máselen, qazir ósip turǵan ádemi aǵashtardyń baǵasy jıhaz baǵasynan arzan emes. Tipti qazir ony búldirmeı qazyp alyp, úıińizge ákelip ornatyp beretin tehnıkalar shyǵarylyp, qyzmetter jumys isteýde.
Ekinshiden, jurttyń bárin shýlatyp, dúnıege úlken ózgerisin ákelgen koronavırýsyńyz bul máselege de áserin tıgizgeni anyq seziledi. Indet ár nárseni óz ornyna qoıýda. Máselen buryn adamdar jańaǵy aǵashtardy birinshi kezekte kórnekilik úshin ornatatyn. Endi onyń qajettiligi alǵa shyǵa bastaǵan sekildi. Sebebi koronavırýstyń ózi adamdy tynys alatyn múshesi ókpeden kelip shyrmaýda. Osyǵan baılanysty adamzat úshin endigi jerde demalatyn sapaly aýanyń mańyzy áldeqaıda arta tústi. Aýrýhanalarda naýqastarǵa ókpeni jasandy jeldetetin apparattar jetispeı jatyr. Estýimizshe, qazir mundaı apparattar men ottegi ballondarynyń baǵasy da burynǵyǵa qaraǵanda qymbattap ketken.
«Bir jamandyqtyń bir jaqsylyǵy bolady» degendeı, osy koronavırýs arqyly adamdar ómirdiń qadirin, aýanyń mańyzyn uqqany seziledi. Qazir Nur-Sultandaǵy botanıkalyq baqta tańǵy saǵat bes jarym-altylar kezinen bastap júgirýge shyqqan adamdardyń mol qarasyn kóremiz. Munyń ózi saıabaqtar qasyndaǵy úılerdiń taǵy da qymbattaı túsetindigin bildiretindeı.
Qurǵaq ýáde «qurǵaqshylyqtan» qutqarmaıdy
Aımaqtar • Keshe
Rýhanııat • Keshe
Bir qyzyq qansonarda túlki aýlaǵan...
Qoǵam • Keshe
Elbasy • Keshe
Aımaqtar • Keshe
ShQO-da «Parasat joly» ortalyǵy ashyldy
Aımaqtar • Keshe
Saqtandyrý naryǵynyń ahýaly qandaı?
Qoǵam • Keshe
Beıbit Atamqulov Italııa elshisimen kezdesti
Qoǵam • Keshe
О́skemen garnızonynda shańǵy tebýden jarys ótti
Sport • Keshe
Aqtóbe oblysynda 10 mektepke kúrdeli jóndeý júrgiziledi
Aımaqtar • Keshe
Zeınetke erte shyǵýdyń múmkindikteri aıtyldy
Qoǵam • Keshe
Murat Áı̆tenov vaksınanyń ekinshi komponentin saldyrdy
Aımaqtar • Keshe
Baqytjan Saǵyntaev Fransııanyń bıznes-qaýymdastyǵymen kezdesti
Aımaqtar • Keshe
Krıshtıaný Ronaldý álem rekordyn jańartty
Álem • Keshe
Almaty oblysynda zańsyz balyq aýlaǵan eki adam ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Shymkent ákimi turǵyndardyń shaǵymyna jaýap berdi
Aımaqtar • Keshe
Atyraýda 500 oryndyq meshittiń irgetasy qalandy
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstan men Germanııa «jasyl ekonomıkany» birlesip damýǵa nıetti
Ekonomıka • Keshe
Batys Qazaqstanda ıis tıgen 14 adam aýrýhanaǵa jetkizildi
Aımaqtar • Keshe
Túrkistanda «Uly Jeńiske – 75 jyl» kitabynyń tusaýy kesildi
Ádebıet • Keshe
SQO-da úsik shalǵan 5 adamnyń jaǵdaıy aýyr
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Mádenıet jáne sport mınıstrligi apparatynyń jańa basshysy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Sý tapshylyǵy máseleleri talqylandy
Aımaqtar • Keshe
Almatyda sý tasqyny kezeńine daıyndyq barysy habarlandy
Aımaqtar • Keshe
Elordada qylmys sany 30%-ǵa azaıdy
Elorda • Keshe
«Teńizshevroıl» pandemııa kezinde Qazaqstanǵa qandaı kómek berdi?
Aımaqtar • Keshe
Shyǵys Qazaqstanda «Parasat joly» ortalyǵy ashyldy
Aımaqtar • Keshe
Elorda • Keshe
Qazaqstanda «Spýtnık-V» vaksınasynan jaǵymsyz reaksııa tirkelgen be?
Qazaqstan • Keshe
65 jastan asqan adamdardy vaksınasııalaýǵa ruqsat berildi
Koronavırýs • Keshe
Erlan Qııasov vaksınasııalaýdan keıingi qorǵanysh áser jaıynda aıtty
Koronavırýs • Keshe
Pavlodar oblysynda sý tasqyny kezeńine daıyndyq júrip jatyr
Aımaqtar • Keshe
Murat Áıtenov: Shymkenttiń ár ekinshi turǵyny táýelsizdik týmasy
Aımaqtar • Keshe
Prezıdent Pavlodar oblysynyń besinshi synyp oqýshysyna syılyq berdi
Aımaqtar • Keshe
26 aqpanda Úkimet otyrysy ótedi
Úkimet • Keshe
Atyraýda bir kúnde 43 adam jaraqat aldy
Aımaqtar • Keshe
Túrmege kelgen sálemdeme arasynan esirtki shyqty
Aımaqtar • Keshe
Servıstik ákimdik aýyldarǵa da jetti
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Aıda Balaeva Sýma Chakrabartımen kezdesti
Qoǵam • Keshe
QR-tólemder HQO-daǵy qyzmet kórsetý ýaqytyn qysqartýǵa múmkindik beredi
Qazaqstan • Keshe
Konkımen júgirý sporty boıynsha el úzdikteri anyqtaldy
Qysqy sport • Keshe
Alaıaqtar Instagram-da júrgizýshi kýáligin satýda
Qoǵam • Keshe
Shymkentte 2021 jyly 109 kóshe jóndeledi
Aımaqtar • Keshe
Almatyda bir jylda 35 myńǵa jýyq adam jumyspen qamtyldy
Qoǵam • Keshe
Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń apparat basshysy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Batys Qazaqstanda 1549 abonent jaryqsyz qaldy
Aımaqtar • Keshe
Shymkent: 2021 jyly 41 shaqyrym jylý qubyryna jóndeý júrgiziledi
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar