Materıal – qat, baspana – qymbat

Jaz bastalysymen materıaldar ne­likten qymbattaı jóneledi? Buǵan Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstriniń birinshi orynbasary Qaıyrbek О́sken­baev mynadaı ýáj aıtady.

– Jyl saıyn naýryz aıynda bıýdjet qarajaty bólingennen keıin, bar­lyq tapsyrys berýshiler sáýir-mamyr aılarynda qurylys materıal­daryn satyp alý rásimin birden bas­taıdy. Nátıjesinde, jetkizýshiler men deldaldar óz ónimderin belsendi túr­de sata bas­taıdy, al keıbireýleri ım­port­taıdy, bul saıyp kelgende qury­lys mate­rıaldarynyń baǵalyq para­metrlerine áser etedi, – deıdi vıse-mınıstr.

Onyń aıtýynsha, aldaǵy bes jylda 130 mln sharshy metr turǵyn úı salynýy tıis. Bes jylda qansha kólemde materıal qajet ekenin bilemiz, soǵan saı «offteık» kelisimsharttar arqyly ónimdi satyp alamyz deıdi mınıstrlik ókili. Sol úshin «offteıkti» zańnamaǵa engizý kerek eken. «Offteık» degenimiz ne ózi? Bul – kásiporyn áli óndirmegen ónimdi satyp alýǵa kelisimshart jasaý. Iаǵnı óndirýshi taýar óndirýdi josparlap, jekelegen satyp alýshylarmen kelisim jasaıdy. Muny eptep túsingendeı boldyq. Memleket usynyp otyrǵan ekinshi jol – «Marketpleıs» arnaıy aqparattyq alańyn qurý.

– Memlekettiń qoldaýy arqasynda onlaın alań qurylys materıalda­ryn belgilengen baǵamen satýǵa múm­kindik beredi. Bul materıaldardyń qu­nyn 15 paıyzǵa deıin tómendetip, qury­lys materıaldary naryǵynyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etedi. Birinshi kezeńde 2020 jyly «Nurly jer» baǵ­dar­lamasy boıynsha qurylys kom­panııalarynyń qurylys materıaldaryna qajettilikteriniń onlaın-vıtrınasy quryldy, onda qazaqstandyq qurylys materıaldaryn óndirýshiler qajettiliktermen tanysa alady jáne qajet bolǵan jaǵdaıda tirkeýden ót­kennen keıin osy qurylys kompanııalaryna kommersııalyq usynystaryn jibere alady. Kompanııalardyń jeke kabınetterinde qurylys materıaldaryn óndirýshilerden kommersııalyq usynystar alynǵany týraly habarlama keledi, onda olar kommersııalyq usynystardy qaraý, tańdaý múmkindigine ıe bolady. Qazirgi ýaqytta vıtrına testilik rejimde iske qosyldy. Ekinshi kezeńde 2021-2022 jyldary materıaldardy óndirýshiler úshin óz qurylys materıaldarynyń vıtrınalaryn jarııalaý fýnksııasy ázirlenedi. Barlyq qatysýshy úshin ESQ-ny qoldana otyryp, sharttardy onlaın jasaýdyń bıznes-prosesin engizý josparlanǵan. Mar­ketpleıste logıstıkalyq kompanııa­larmen birlesip taýar jetkizýdi baqylaý fýnk­sııasy paıda bolady, – dedi Q.О́skenbaev.

Aragidik óz úıimizdi ózimizdiń mate­rıaldan salý kerek dep kúpsinetinimiz bar. Shetel taýarynyń bizdikinen sapa­ly, bizdikinen berik ekenin bile tura. Dese de Úkimet eki jyldan soń ishki naryq­ty 100 paıyz óz ónimderimizben qamtı­myz dep otyr. Vıse-mınıstrdiń sózinshe, otandyq zaýyttar jyl saıyn 1,9 mln tonna armatýra óndiredi. Jyl saıynǵy ishki qajettilik – 1,2 mln tonna. Alaıda synyqtardyń jetispeýshiligine baılanysty zaýyttar ishki naryqty tek 60 paıyzǵa jaba alady. 1 iri kásiporyn, 11 orta jáne 276 shaǵyn kásiporyn kir­pish óndiredi. Biraq olar el ishindegi qajet­tiliktiń tek 62 paıyzyn ǵana óteıdi eken.

«Importqa táýeldilikti tómendetý jáne qurylys materıaldary baǵasynyń kúrt aýytqýyn boldyrmaý maqsatynda mınıstrlik 2021-2025 jyldarǵa arnal­ǵan qurylys ındýstrııasyn damytý boıynsha baǵdarlamalar qabyldady. Biz kelesi 5 jylǵa qurylys materıaldaryna degen qajettilikke tolyq taldaý júrgizdik. Birinshi kezekte, ımportta­latyn materıaldardy bólip, olar bo­ıynsha 360 mlrd teńge somasyna 22 joba daıyndady. Atalǵan zaýyttardyń qury­lysyn 2021-2022 jyldary salýdy josparlap otyrmyz jáne 2023 jyly ımportqa táýeldilikti azaıtý jáne ishki naryqty otandyq qurylys materıaldarymen 100 paıyz qamtamasyz etý boıynsha josparlanǵan qýatqa shyǵý kózdelgen», deıdi vedomstvo ókili.

Qazaqstan qurylysshylar odaǵynyń tóraǵasy Talǵat Erǵalıevtiń aıtýynsha, qurylys materıaldary 30-190 paıyz dıa­pazonynda qymbattaǵan. Sonymen qatar materıal ǵana emes, jumys mehanızmi men kórsetiletin qyzmetterdiń de quny ósken. Qurylysshylar jyl saıynǵy 10-15 paıyzdyq qymbattaýǵa úırenip te qaldy. Biraq 2021 jylǵy qymbatshylyq erekshe boldy. Dál mundaı baǵa ósimi sońǵy 10 jylda bolmaǵan deıdi.

– Birinshiden, devalvasııa bolyp, teńge 31 paıyzǵa qunsyzdandy. Biz materıaldardyń 60 paıyzyn shetelden alyp keletindikten, teńge men shetel valıýtasy arasyndaǵy aıyrmashylyq materıal qunyna áserin tıgizedi. Ekin­shiden, rýbl de qymbattady. Soǵan saı Reseıden ákelinetin materıaldar da qym­battap ketti. Rýbldiń qunsyz­danýynan Reseıde de baǵa ósti, alaıda reseılik óndirýshiler úshin óz ónimin Qazaqstanǵa emes, Qytaı men Eýropaǵa satqan qolaıly. О́ıtkeni ol elderde baǵa áldeqaıda joǵary. Sondyqtan taýar­lardyń basym bóligi sol elderge ketti de, naryqta tapshylyq paıda boldy, al tap­shylyq baǵany ósirip jiberdi. Osy­laısha, suranys pen usynystan qura­latyn naryq zańy jumys istedi: usynys az, suranys bar – baǵa óse bas­tady, – dedi T.Erǵalıev.

Onyń sózinshe, Úkimet qurylys ma­te­rıaldarynyń qymbattaýyna baılanysty kompanııalarǵa ótemaqy berýge daıar. Alaıda ótemaqy tek jumys kólemi 50 paıyzdan aspaǵan jobalarǵa ǵana bólinedi. Qurylysshylar odaǵy muny­men kelispeıdi. Dál qazirgideı qysyl­taıań kezde Úkimet bólip jarmaı, salaǵa bútindeı kómektesýi kerek dep esepteıdi. «Biz qurylys salasyna tolyq­qandy kómek berilýin talap etemiz. Olaı bol­maǵan jaǵdaıda sala kúırep, jumys­syzdyq ornap, turǵyn úı bo­ıynsha memlekettik baǵdarlamalar oryndalmaı qalady. Bul da pandemııa sııaqty tótenshe jaǵdaı. Sondyqtan Úkimet adekvatty shara qabyldaýy kerek» dep jazady odaq óz úndeýinde. 

Odaq basshysynyń aıtýynsha, Premer-Mınıstrdiń orynbasary Roman Sklıar jaǵdaıdy jete túsinbeı, jet­kilikt­i baǵalamaı otyr. «Ol qurylys kom­panııalary jobaǵa arnap alǵan 30 paıyz avansty qurylys materıaldaryn satyp alýǵa jumsaýy kerek deıdi. Birin­shiden, barlyq kompanııa bul avansty ala almaıdy. Bank kepildigin alý úshin bankke avans mólsherinen eki ese joǵary kepildik qoıýy tıis. Ekinshiden, avans­ty alǵan kompanııalar qarjynyń bir bóligin materıal satyp alýǵa, taǵy bir bóligin qurylys qyzmetin oryndaǵany úshin merdigerlerge aldyn ala tólem jasaýǵa jáne jalaqyǵa jumsaıdy. Ju­mys­ty oryndap, oryndalǵan jumys ak­ti­sine qol qoıý úshin birjarym aı ýa­qyt ketedi. Bul ýaqytta kompanııa­ qyz­­­metkerlerine jalaqy berýi qajet. Tájirıbede avanstyń barlyǵy der­lik materıalǵa jumsalý jaǵdaıy kez­despeıdi. Materıaldar joba qunynyń 50-60 paıyzyn quraıdy. Sondyqtan mate­rıaldy aldyn ala berilgen 30 paıyz­dyq avansqa satyp alý múmkin emes», deıdi sala basshysy.

Bıyl tórt aıda Qazaqstan jalpy somasy 298,4 mln dollar bolatyn qurylys materıaldaryn ımporttaǵan. Bul 2020 jyldyń qańtar-sáýirimen salystyrǵanda 30 paıyzǵa joǵary kórsetkish. Barlyq materıal boıynsha ımport ósimi anyq baıqalady. Máselen, keramıkalyq taqtaıshalardy alyp kelý – 40, keramıkalyq qurylys materıaldary men sanıtarlyq-tehnıkalyq buıymdardy ákelý – 11 jáne 49, óńdel­gen tas – 15, otqa tózimdi sement – 66, jyl­tyr áınekti satyp alý úlesi 24 paıyzǵa ósken.

Qazaqstan qurylys materıaldaryn negizinen Reseıden alyp keledi. Reseıdiń Qazaqstanǵa qurylys materıaldaryn eksporttaý kórsetkishi 117-den 149 mln dollarǵa artqan nemese 27 paıyzǵa. Odan keıingi oryndarda Qytaı, Túrkııa, О́zbekstan, Italııa elderi tur.

Sondaı-aq Qazaqstan lınoleým, shlakovata, plastıkalyq qubyr, gıpskarton sekildi ónimderdi Reseı, О́zbekstan, Ýkraına, Iran, Qytaı sııaqty elderden ákeledi. Otqa tózimdi kirpishterdi ımporttaıtyn Reseı, Qytaı sııaqty jetek­shi elder qataryna Avstrııa da qosyldy. Al qurylys kirpishterine kelgende О́zbekstanǵa muqtajbyz. Byltyr kórshi elden 24 mln dollarǵa 713,4 mln kirpish alyp kelippiz. Qazaqstanǵa kirpish ımporttaý boıynsha Reseı men Belarýstiń ózi О́zbekstanmen báse­kelese almaıdy. О́tken jyly keramı­kalyq plıta men plıtka ımporttaýdy da ar­tyryppyz. Satyp alynǵan 23 mln sharshy metr keramogranıttiń teń jartysy (13 mln sharshy metr) Reseıden kelse, qalǵan bóligi О́zbekstan, Belarýs, Germanııa, Iran, Qyrǵyzstan elderinen tasymaldanǵan.

2019 jyly qurylys materıaldaryn ımporttaý kólemi eksport kóleminen 5,4 ese asyp túsken. Syrttan taýar satyp alýǵa 810 mln dollar jumsasaq, otandyq ónimdi satýdan nebári 150 mln dollar paıda taýyppyz.

Dál qazir qurylys salasy problemaǵa bógip tur. Alaıda «Bóri aryǵyn bil­dirmes, syrtqy júnin qampaıtar» degen­deı, Úkimet óziniń ár esebinde bári oıda­ǵydaı, bári tamasha deýden tanbaıdy. Áleý­mettik jelide belsendiler qurylys salasynda tenderdiń ádil ótpeıtinin, jemqorlyqtyń jaılap ket­kenin jazady. Biz jumsartyp aıtyp otyr­myz, olar tipti ashy jazady. Sonda qurylys materıalynyń qymbattaýyn jyrlaý – máseleni betinen qalqý ekenin ańdaımyz...