Qazaq dramatýrgııasynda Oralhan Bókeı esimi aıryqsha atalady. О́tken ǵasyrdyń 70-jyldarynda sahna álemine engen sýretkerdiń óner salasyna ákelgen jańalyǵy mol. «Qulynym meniń», «Qar qyzy», «Teketires», «Zymyraıdy poıyzdar», «Jaý tylyndaǵy bala», «Janar», «Ataý kere» syndy sahnalyq týyndylary – Oralhan Bókeıdiń dramatýrg retindegi juldyzyn jarqyrata túsken shoqtyqty shyǵarmalar.
Kollajdy jasaǵan Qonysbaı ShEJIMBAI, «EQ»
Ras, Oralhan Bókeıdi oqyrmandarynyń negizgi bóligi jazýshy, syrly sýretker dep tanıdy. Dramatýrg retindegi baǵy men baby kóp jaǵdaıda osy jazýshylyǵynyń kóleńkesinde kómeski tartyp qalyp jatqandyǵy jasyryn emes. Onyń sebebi de jetkilikti. Birinshiden, dramalyq týyndylarynyń kóp bóliginiń ádebı shyǵarmalarynyń negizinde ınssenırovka etip túzilýinen bolsa, ekinshiden, kezinde teatr álemin dúr silkintken pesalarynyń uzaq jyldar boıy sahna kórmeı, tartpada jatyp qalýy der edik.
Áıtse de, Oralhannyń daralyǵy sol, qarymdy qalamger qatarlastarynyń ishinde alǵash bolyp sahna men eki ortadaǵy kedergini buzyp, teatr álemine arnasy keń jol saldy. Buǵan deıin etnografııalyq, lıro-epıkalyq sarynda jazylǵan qoıylymdarǵa úırenip qalǵan kórermendi jańashyl, zamanaýı qoıylym mádenıetine tárbıeleý ońaı bolmady. Biraq Oralhan ol shepti qaqyrata buzdy. «Qulynym meniń» tek qana qazaq dramatýrgııasy emes, Keńes dramatýrgııasyndaǵy eleýli oqıǵa boldy. Alǵash bolyp pesany «Teatr» jýrnaly aýdaryp basyp, spektaklden tikeleı reportaj jasady. Sóıtip, «Qulynym meniń» úlken pikirtalastyń arqaýyna aınalady. Bul – qazaq teatr ónerine arnalǵan birinshi dóńgelek ústel bolyp tarıhqa endi. Sonysymen de 70-jyldardyń basynda Oralhan Bókeıdiń sahnaǵa arnap jazǵan tyrnaqaldy týyndysy qazaq teatr ónerinde shyn máninde jańalyq boldy.
«Bir jasqa kesh týsa da, meni dramatýrgııaǵa alyp kelgen Oralhan bolatyn. Eń birinshi «Qulynym meniń» pesasyn jazdy. Ol kezde dramatýrgııaǵa kelý úsh uıyqtasam túsime kirmegen. Onyń ústine Oralhannyń pesasy qabyldanbaı, qınalǵanyn da kórip júrmin: kúnde SK, kúnde talqylaý. Sonda oǵan ursatynmyn: «Soryń qurǵyr-aý, seniń dramatýrgııada neń bar? Alty aı ýaqytyń ketti. Eki ortada shapqylap júrsiń. Osy ýaqytta povest bitirip qoıatyn ediń ǵoı». Shynyn aıtý kerek, ol kezde jap-jas jigittiń pesasy «ákemteatrdyń» sahnasynda qoıylý degen qııal-ǵajaıyptaı kórinetin edi. Muqań, Ǵabeń, Sábeńder turǵanda bizdiń dramatýrgııa týraly oılaýymyzdyń ózi ábestik, álin bilmegen arystannyń aıǵa shapqanyndaı bolatyn. Endi qalaısha, qabyrǵaly qalamgerimiz Ǵabıden Mustafınniń ózin klassıktigine qaramaı, «Túngi qonaǵyn» ázer qoıyp jatsa? Ǵabeńniń qasynda biz kimbiz? Biraq baqytymyzǵa oraı, qatelesippiz. Aqyry, Oralhan jeńdi. Daýdyń bári artta qalyp, kóp uzamaı «Qulynym meniń» qoıylymynyń premerasyna bardyq. Pesasy qabyldanbaı, qınalyp júrgen kúnderiniń birinde Oralhan maǵan: «Áı, Dýlat, neǵyp júrsiń? Sen de pesa jazsańshy. Jalǵyz ózim talana bermeı, áne Dýlat ta sóıtip jatyr» dep kóńil jubatyp júreıin. Áıtpese, jalǵyz ózime qıyn bolyp ketti. Myna toǵyshar topqa álim jeter emes» deıtin. «Qoı, men jaza almaımyn. Osy prozanyń ózimen qalt-qult etip ázer júrgende, qaıdaǵy pesa? Dramatýrgııanyń ısi tipti murnyma da barmaıdy» dep úzildi-kesildi qarsy shyqtym. Ol bolsa: «Seniń shyǵarmalaryńnyń bári dramatýrgııaǵa suranyp tur, tym bolmaǵanda bireýin pesaǵa aınaldyryp kórseńshi» dep meni úgitteı bastady. Shynynda da, keıin oılanyp-oılanyp, «Rektordyń qabyldaý kúnderi» degen eń alǵashqy pesamdy jazdym. Ol birden Máskeýde qabyldanyp ketti. Jurttan buryn oǵan Oralhan qýandy: «Qatarymyzǵa aqyry qosyldyń-aý. Seniń kelmeı qoımaıtynyńdy bilýshi edim» dep qatty tebirendi. Keıinirek «Ápkeni» jazýǵa otyrdym. Mine, Oralhan meni osylaı dramatýrgııaǵa alyp keldi» dep bólisti zamandas dosy jaıly estelikpen jazýshy Dýlat Isabekov.
Jazýshynyń dramatýrg retindegi baǵyn bıiktetken áýelgi faktordy Oralhan Bókeıdiń drama álemine sahna syryn jetik bilip kelýimen baılanystyrǵanymyz jón. Qazaq Memlekettik ýnıversıteti jýrnalıstıka fakýltetiniń syrttaı bólimine oqýǵa túspesten buryn akterlik mamandyqta oqýy – ónerdiń qyr-syryn jete túsinýine zor septigin tıgizdi. Ony rýhanı ustazy jazýshy Sherhan Murtaza kezinde óz esteliginde bylaısha kelistirip jazypty: «Oralhan da án salady. Biraq áni kóbinese muń saryndas bolyp keledi. Al endi kórkemsóz aıtqanda jandyrady. Beıimbet Maılınniń «Shuǵasyn» oqyǵanda arqasy ustap, arýaq qysqandaı, ornynan atyp turyp, dıvannyń ústine shyǵyp keter edi:
«...– Áýre bop nege bitken ajar-kórik...» dep syńsyta baıaýlata bastap:
– Áne, – dedi joldasym, – áne, Shuǵanyń belgisi kórindi. Shuǵanyń belgisi! – dep qolyn qamshy ustaǵandaı alysqa-alysqa, qııanǵa sermep, túr-túsi buzylyp:
– Áı, ózi de Shuǵa dese, Shuǵa edi-aý!.. dep aıaǵyn muńdy sazben, ókinishpen, óksigendeı bolyp baryp bitiretin.
Áýelde Oralhan teatr ınstıtýtyna túspekshi eken, keıin aýyldaǵy jaǵdaıǵa baılanysty ma, áıteýir, sáti túspegen. Eger artıst bolǵanda da, ol sol ortany janartaýdaı jaryp shyǵar edi-aý, dep oılaımyn ǵoı, onyń myna «Shuǵadaǵy» keskinin kórip».
Biraq Oralhan ártis bolmady. Esesine, sol álemge etene boılady, sahna syryna ún qosty. Dramatýrg boldy. Jazýshy qoltańbasynyń drama áleminde de ózindik aıryqsha aıshyqtaý, beıneleý tásilderimen erekshelenýiniń basty sebep-syry da osynda jatsa kerek. Keıipker harakterin túzýdegi tosynnan forma tapqyshtyǵy, sıýjet qurýdaǵy, oqıǵa damytýdaǵy dara oılaýy – Oralhan Bókeıdiń shyǵarmashylyq álemine jańasha sıpat, sony ún syılaǵany anyq.
Aqyndarǵa bergisiz shalqar shabytpen jyrlap, aıtar oıy birneshe bet kóleminde uzaq-uzaq sóılemderge qurylyp, toqtaýsyz, eshbir útir-núktesiz aq óleń bolyp quıylyp kete beretin Oralhan Bókeı stıli, jazý sheberligi, oıdy berýdegi forma tapqyrlyǵy tek ózine ǵana jarasar, ózine ǵana tán dara qubylys. Bul jóninde sýretkerdiń ózi: «Maǵan sóılemderiń uzaq dep syn aıtady. Men ony eshqashan da qysqartpaımyn. Sol uzaqtyq – meniń artyqshylyǵym bolar, sol uzaqtyq shyǵar meni Oralhan Bókeev etip turǵan. Eger ony qysqartsam, men de kóptiń biri bolyp qala berer edim. Sondyqtan da men el shyǵyp jatqan esikten emes, terezeden túskim keledi. Maǵan eliktep jylap jazǵan, jyrlap jazǵan bireýler qazir redaksııada emes, jyndyhanada júr. Myqty bolsań qaıtalama meniń ómirimdi, bóriniń artynan bóltirik aqyldylyǵynan erip júrgen joq» dep óktem ún qatady.
Kóptegen jazýshy, dramatýrg, zertteýshiler oralhandyq stıldi kópsózdilikke telip, sahna tili talaptaryna saı emes degen tujyrymdar keltirip júr. Alaıda «Stıl – jazýshynyń ózi» degen aqyn A.Pýshkın sózin esten shyǵarmaǵan jón. Jazýshynyń ishki «meni» kómeski tartqan shyǵarma ózindik ereksheliginen de aıyrylady. Máselen, Shekspırdi nege aryndatyp, asqaqtatyp jazady, bolmasa A.Chehovty nege jerbaýyrlap, oqıǵaǵa tym shuqshııa shúıligesiń, endi bolmasa N.Ostrovkııdi nege keıipkerleriń kópsózdi kóp dep kinálaý qısynsyz. Sebebi ol – stıl, jazýshynyń ómirdi, ónerdi kórý men qabyldaý talǵamy men túısigi. Endeshe, Oralhan Bókeıdi de nege qarasózben jyrlaısyń, oqıǵada únsiz oılantatyn úzilister az dep kinálaý ádilettilik bolmaıdy, bizdińshe. Oralhannyń stıli sonaý Antıka dáýiriniń alyptary: Eshıl, Sofokl, Evrıpıdterdiń, bergisi – Ý.Shekspır, M.Áýezov, Ǵ.Músirepovtiń qaraóleńmen órilip kete berer jazý órnegimen arnalas. Aıtar oıyn aq óleńmen tógilter Júsipbek Aımaýytov, Beıimbet Maılın únimen ózektes. Negizgi bastaýyn da sol arnadan alady. Júsipbek Aımaýytovtyń qunarly kórkem tili men keıipkeriniń psıhologııalyq kúıin berýdegi suńǵylalylyǵynyń ısi Oralhan Bókeı týyndylarynan da ańqyp sezilip tursa, Beıimbet Maılınniń jazýshy shyǵarmashylyǵyna belgili dárejede áseri bolǵandyǵyn da qalamger qoltańbasynan ańǵarý qıyn emes. Qos jazýshynyń keıipker somdaýdaǵy jáne ony ashýdaǵy uqsastyqtarmen qosa, keıipkerleriniń sóz bastaýlarynan da úndestikti kórýge bolady. Máselen, Beıimbet Maılınniń «Shuǵanyń belgisi» áńgimesindegi kekse jolaýshynyń «Siz bilmeıtin shyǵarsyz, jas boldyńyzdar ǵoı» deıtin sóılemi men Oralhannyń «Siz bilesiz be, áı, qaıdam, siz bilmeıtin shyǵarsyz» dep keletin tirkester – B.Maılınniń O.Bókeıge rýhanı áseriniń aıǵaǵy. Sol sekildi eki jazýshynyń keıipkerdiń is-áreketi arqyly onyń psıhologııasyn berýlerinde de kóptegen uqsastyq bar.
Sýretkerdiń sóz óneri salasynda dramatýrg retindegi tuǵyryn nyqtaıtyn súıekti ári eń negizgi týyndysy – «Qulynym meniń» pesasy. Alǵash ret 1974 jyly rejısser Qadyr Jetpisbaevtyń qoltańbasynda kórermenimen qaýyshqan drama ózindik tabyspen uzaq jyldar boıy M.Áýezov atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq drama teatry sahnasynda úzilissiz qoıyldy. Respýblıkanyń ózge de oblystarynda «Qulynym meniń» pesasyna oqtyn-oqtyn oralyp, dramalyq shyǵarmanyń kórkemdik jelisine qyzyǵýshy rejısserler men teatrlar kóptep tabyldy. Alaıda solardyń ishinde tarıh taramdarynda ataýy altyn árippen jazylyp qalǵany – rejısser Qadyr Jetpisbaev qoıǵan eń alǵashqy «Qulynym meniń» edi. Buǵan áser etken birinshi sebep: dramatýrg pen rejısserdiń tereńnen túsinisken, berik úndesken úılesimdi rýhanı tandemi bolsa, ekinshiden – qoıylymǵa qatysqan myqty akterlik quramnyń tegeýrindi eńbegi.
«Spektakl rejısseri Qadyr Jetpisbaev qoıylymnyń kórkemdik sheshimin dál tapty. Oralhan ekeýi pikirlesip jumys istedi, oılary kóbine bir jerden shyǵyp otyrdy. Spektaklge qandaı tamasha akterlik ansambl qatysqanyn myna tizimnen-aq baıqaýǵa bolady: Boztaılaq – Ánýar Moldabekov, Dáýlet – Esbolǵan Jaısańbaev, Qarlyǵash – Raýshan Áýezbaeva, Qarajan – Kamal Qarmysov, ıntellıgent – Seıfolla Telǵaraev, aqsaqal – Qapan Badyrov, Jan – Quman Tastanbekov, Gıtarashy jigit – Qudaıbergen Sultanbaev. Asa sátti shyqqan spektakl 1976 jyly Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵyna usynylyp, Oralhan men Quman laýreat atandy» dep tolǵanypty óz esteliginde qoıylymda bas keıipker Anardy somdaǵan Qazaqstannyń halyq ártisi Farıda Sháripova.
Ataqty aktrısa esteliginde atalǵan tizimdi keıinirek Gúljan Áspetova, Tilektes Meıramov, Jumagúl Meıramova, Bekbolat Qurmanǵojaev bastaǵan ekinshi býyn ókilderi tolyqtyryp, spektakldiń sahnalyq ǵumyryn odan ári uzartty.
«Qulynym meniń» – psıhologııalyq drama. Qalanyń shýly ortasynyń kórigin qyzdyrǵan jastardyń psıhologııasy men Boztaılaq syndy dalanyń erkin ósken ulanynyń ulttyq tini berik, tamyry bekem, tunyǵy shaıqalmaǵan bolmysy teketireske túsedi. Boztaılaq – qaımaǵy buzylmaǵan qazaqy qalyptyń aınasy. Ardakúreńdeı arǵymaqty aınymas serigine balaǵan Boztaılaqtyń boıynda búgingi ǵylymı-tehnıkalyq tóńkeris tonaǵan tektilik pen tunyqtyqtyń laılanbaǵan qaınary bar. Sondyqtan da ol ózgeler óre túregele umtylyp, tańsyq kóre tamsanyp jatqan teksizdený men ultsyzdanýǵa úrke qarap, aınalasyn qorshaǵan qoǵamnan oqshaýlanady. Boztaılaq úshin adamdyq deıtin ardaqty at – tek alǵa júrgende ǵana, tek uzaqqa shapqanda, tuıaq tozdyryp, arqasyn aldyrmaǵanda ǵana aqtalmaq. Ol ósip kele jatqan óskeleń jastyń boıynan áýmeserlik pen dúbáralyqty, óz ultynan ózi jerip, jatsynǵan jatbaýyrlyqty, ulttyq teginen ajyrap, bóten tirlik keshken ógeılikti emes, tamyry tereń, tini myqty Ardakúreńdeı qazaqy jylqynyń asaý minezin kórgisi keledi. Sol sebepti de tynysyn kere dem alar, qulashyn kere qushaqtap, erkin tynystar keń dalasyn qımaıdy, júregi eljireı jaqsy kóredi.
Teatr synshysy Áshirbek Syǵaıdyń ýaqytynda «Oralhan, negizinde, problema qoıýǵa, tartysty materıal jasaýǵa, shynaıy shynshyl keıipkerler somdaýǵa qushtar edi. Qaharmandarynyń barynsha qany týlap, qaıratqa mol bolyp jatýyn qalaıtyn qalamger fılosofııalyq órege umtylyp, qajymas, qaıtpas jandardyń naqtyly keskinin jasaýǵa qumar boldy» degeni bar edi. Sondyqtan da jazýshynyń shyǵarmalarynda keskindegen keıipkerleri – rýhy myqty, armany asqaq, ómirge bar peıilimen ǵashyq romantık jandar. Sol móldir álemi kóp jaǵdaıda olardy óz ortasynan, qoǵamynan jatsyndyryp, oqshaý tirshilik keshýge ıtermeleıdi. Máselen, «Teketirestegi» Aqtannyń álemine, «Ataý keredegi» Erik pen Taǵannyń ómirge degen kózqarasyna, «Men sizden qorqamyn» dramasyndaǵy Aqbota men «Jylymyqtaǵy» Janardyń rýhanı qınalysyna, bolmasa «Qar qyzyndaǵy» Amanjan, Baqytjan, Nurjandardyń ishki jan dúnıe qatparlaryna úńilip zerdeler bolsańyz, árqaısysynyń bir-birine múldem uqsamaıtyn móldir muńy men jan áleminiń jalǵyzdyǵyna jolyǵasyz. Al «Muztaý» povesinen ınssenırovka etip túzilgen «Teketires» tartysty dramasyndaǵy keıipkerler harakteri qym-qıǵashtyǵymen qatar, formalyq izdenis, fılosofııalyq mazmun turǵysynan da jan-jaqty jiti zerdelengen súıekti týyndy. Formalyq jańalyǵy sol – bir keıipkerdi ekige jaryp: Aqtan 1, Aqtan 2 etip jarmaq harakter túzýi. Osy ádis arqyly aq pen qara, jaqsylyq pen jamandyq, izgilik pen zulymdyq, adaldyq pen aramdyq syndy bir-birine kereǵar minezder arasyndaǵy teketiresti sátti beredi.
Jalpy, shyǵarma (oqıǵa) túıinin jumbaq kúıde qaldyryp, sońǵy túıindi oqyrman (kórermenniń) ózine qaldyrý – bul, ásirese, dramatýrgııa janryndaǵy utymdy tásil ekendigin qalamger jaqsy túsinedi. Jáne osy jumbaqtap jetkizýdi – qyzyqty sıýjet qurýdyń qupııa kilti retinde ár shyǵarmasynyń ózegine aınaldyrady. Sondyqtan da Oralhan Bókeı týyndylary birsaryndy, birsydyrǵy emes, kerisinshe, qupııasy men syry mol, qym-qıǵash oqıǵaǵa qurylǵan, qııalǵa baı, dınamıkasy kúshti týyndylar retinde oqyrmany men kórermeniniń júreginen birden oryn alady.
Oralhan Bókeıdiń dramatýrg retindegi qoltańbasyn daralaıtyn kelesi qoıylym – «Qar qyzy» spektakli. Qazirgi Ǵ.Músirepov atyndaǵy balalar men jasóspirimder teatrynda 1982 jyly rejısser Meń Doń Ýk qoıǵan «Qar qyzy» sahnaǵa shyn mánindegi syrshyl romantıkany, sıqyrly bir taqyrypty alyp keldi. Alǵashqy nusqasynda Nurjan esimdi jalǵyz keıipkerdi, keıin avtor sahnaǵa shyǵar aldynda Baqytjan, Amanjan, Nurjan esimdi úsh keıipkerge bóledi. Baqytjandy – Nurqanat Jaqypbaı, Nurjandy – Doshan Joljaqsynov jáne Amanjandy – Altynbek Kenjekov keıipteıdi. Qar qyzyn oınaý jaýapkershiligi talantty aktrısa Sholpan Sirgebaevaǵa júkteledi. Al Qońqaı shaldyń beınesi Qasym Jákibaevtiń nusqalaýynda qazaq sahnasyndaǵy jańalyq keıipker bolǵandyǵy jazylady derekterde.
«Qar qyzy» – fılosofııalyq máni tereń shyǵarma. Ondaǵy sýyq álem sulýlyqtyń, jaqsylyq pen jamandyqtyń, izgilik pen zulymdyqtyń kontrasta berilýi shyǵarmanyń kórkemdik qýatyn arttyrady. О́ner – qupııasy mol, syry tereń jumbaq álem desek, sol jumbaq álemniń jyryn sýretker «Qar qyzy» arqyly áserli jetkizedi. Jalpy, Oralhan Bókeıdiń proza men dramadaǵy qoltańbalyq ereksheligi men japon ádebıetiniń arasynan ádemi úndestik tabýǵa bolady. Romantıkalyq kúıdi berýdegi sýretkerlik názik ıirimder, belgili bir tabıǵat qubylysynyń astarynan qoǵamdyq mańyzy bar mán izdeý, zamana dertine dárý bolar em izdeý – japon ádebıeti men Oralhan Bókeı shyǵarmashylyǵy arasyn baılanystyratyn altyn arqaý deýge tolyqtaı negiz bar. Máselen, «Qar qyzy» men japon jazýshysy Kobe Abeniń «Qum qursaýyndaǵy áıel» shyǵarmalary mazmundyq mán, sýretkerlik qııal, oqıǵany berý formalary jaǵynan ózektes, mazmundas keledi. Sondaı-aq bul qatarǵa jazýshynyń «Saıtan kópir» povesin de batyl qosýǵa bolady. Túrik dramatýrgi Túnjer Jújenoǵlynyń «Kóshkin» psıhologııalyq dramasy kórkemdik sheshim men mazmundyq astar turǵysynan joǵaryda keltirilgen mysaldarymyzben úndes.
«Saıtan kópir» men «Kóshkindegi» oqıǵa ártúrli damyǵanymen, qorqynyshtyń sebebi – bireý. Ol – aıqaı. Aıqaı – sımvol. Kóshkin – tabıǵattyń qubylysy ǵana emes, ol, múmkin, adamdardyń sanasyna myqtap ornyqqan qorqynyshtardyń kórinisi... Al dramatýrgtyń ıdeıasy boıynsha, aınalamyzda ǵana emes, álemde bolyp jatqan nebir apattardyń basty sebebi – adamnyń tabıǵattan ajyraı bastaýy, túptep kelgende, óz-ózinen ajyraı bastaýy. Jańǵyryq, Anaý, Aıqaı sııaqty beıneler arqyly avtor jamandyq pen ony jasaýshylardyń ústemdik qurǵan zamanyn tuspaldasa, bas keıipker Aspan adaldyqtyń, jaqsylyqtyń sımvoly retinde alynǵan.
1979 jyly rejısser Áýbákir Rahımovtyń rejısserligimen tuńǵysh tusaýy kesilip, sahnaǵa jol tartqan «Teketires» dramasynyń da sahnalyq ǵumyry qysqa boldy. Nebári bir-aq maýsym sahnalanyp, repertýardan túsip qaldy. Sebebin rejısserdiń ózinen suraǵanymyzda, Áýbákir Rahımov: «Teatr jańa ǵımaratqa kóshkende dekorasııamyzdyń barlyǵy shaǵylyp, spektakl toqtap qaldy. Bul – birinshi sebebi. Kelesi bir jaǵy, Oralhannyń shyǵarmasynda ulttyq rýhqa qatysty máseleler kóp bolatyn. Shetelge ketken qazaqtardyń da muń-muqtajy kóteriletin. Sol túrtki bolý kerek, áıteýir «Teketirestiń» ári qaraı qoıylýyna basshylyq qulyqsyz boldy. «Teketireste» basty keıipker – Qaratan men Aqtan. Qaratan – sol dáýirdiń, ıaǵnı Keńes ókimetiniń beldi ókili bolsa, Aqtan – kisikıik bolyp júrgen adam. Sonda ádildik týraly aıtysa kelgende, Qaratandardyń kóptegen bylyǵy ashylyp jatady. Mine, osynyń barlyǵy bizdiń basshylarymyzdyń úreıin týdyrdy. Sol qorqynysh ta Oralhannyń kóp shyǵarmasynyń jolyn kesti. Máselen, «Zymyraıdy poıyzdaryn» avtordyń ózi teatrǵa alyp kelgen, sahnada berilý tásilderi jóninde uzaq sóılesip, pesa sıýjetterin talqylastyq. Keıin ony rejısser, teatrdyń kórkemdik jetekshisi Ázirbaıjan Mámbetovke ákelip, oqıǵasymen tanystyrǵanymda: «Taǵy da shetelge qashqan qazaq týraly ma, qajet emes» dep, birden óziniń qarsylyǵyn bildirdi.
Sońǵy ýaqytta sahnada zamandastar beınesiniń somdalmaı jatqandyǵy jaıynda teatr, ádebıet salasy mamandary arasynda jıi syn aıtylady. Bizdińshe, joǵaryda keltirgen shyǵarmalardyń qaı-qaısysy da atalǵan úde-mindetke tolyqqandy jaýap beredi. Osy turǵydan kelgende, Oralhan Bókeıdiń dramalyq tilin sahnada sóıletýde rejısser Nurqanat Jaqypbaıdyń izdenisteri kóńilge qurmet ornyqtyrady. Qalamgerdiń ańyzdyq, ápsanalyq astarmen beriler kórkemdik álemin rejısser Nurqanat Jaqypbaı óz jumystarynda óte sátti paıdalanyp júrgen sanaýly sýretkerdiń biri. Keıingi kezde «Qar qyzy» men «Uıqym kelmeıdi» shyǵarmalaryna oqtyn-oqtyn oralyp júrgen Juldyzbek Jumanbaı, Dáýren Serǵazın, Bázil Sultanǵazın bastaǵan jas rejısserlerdiń izdenisteri de zor qoshemetke laıyq. «Aýyl hıkaıalaryna» sahnalyq sony ǵumyr syılaǵan Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Saılaý Qamıev eńbegi de aıryqsha atap ótýge turarlyq spektaklder sanatynda.
Almaty qalasyndaǵy Ǵ.Músirepov atyndaǵy akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynda Nurqanat Jaqypbaıdyń rejısserligimen kórermenge usynylǵan «Ataý kere» óziniń oılylyǵymen, psıhologııalyq ishki tereń qatparlarymen búgingi siz ben biz ómir súrip jatqan qoǵam jaıly sony saraptamaǵa jetelese, 2013 jyly Astana qalasyndaǵy M.Gorkıı atyndaǵy orys drama teatry ujymymen birlese jumys isteýiniń nátıjesinde týǵan «Poslednee prıchastıe» qoıylymy Nurqanat Jaqypbaıǵa sýretker retinde jańa tynys syılady. «Ataý kere» jóninde teatr synshysy Áshirbek Syǵaı bylaı dep jazady: «Nurqanat «Ataý kereni» qandaı jaqsy qoıdy. Oqıǵany oı men fılosofııaǵa quryp, sýretker oıyn utqyr jetkize alǵan. Núrke kempir rólin Roza Áshirbekova qalaı keremet oınap shyqty! Ǵajap obraz jasady. Keıde: «Bizde oılanatyn, psıhologııalyq obraz joq» dep dabyl qaǵatynymyz bar? Al sol psıhologııalyq obrazdy kórýge daıynbyz ba? Osy jóninde oılanbaımyz. Dramatýrg biryńǵaı estrada jaza bermeıdi ǵoı, ol da oılanady, tolǵanady. Áýeli óz júreginen ótkizip baryp, ózge júrekterge «joldama» beredi. Sony qabyldap alý bizde – kórermenderde jetkiliksiz. Ylǵı jeńil-jelpi, jarq-jurq etken jyltyraq dúnıeler bolsa eken, oınap-kúlip qaıtsaq eken dep turady. Bálkim, keıbir dramatýrgterdiń oıly shyǵarmalarynyń sahnadan úzilip qalǵanynyń bir túıtkili osynda jatqan da shyǵar...». Osy turǵydan kelgende, jazýshy, dramatýrg Oralhan Bókeıdiń shyǵarmashylyq kórkem álemi aldaǵy ýaqytta jan-jaqty jiti zertteýge suranyp tur. Qalamgerdiń kelesi jyly toılanar 80 jyldyq mereıtoıynda sýretkerdiń ádebı murasymen qatar dramatýrgııalyq izdenisterin zerdeleýge de basa mán berilip, respýblıkalyq deńgeıde teatr festıvali uıymdastyrylsa, Oralhan pesalarynyń sahnalyq jańa tynysynyń ashylary sózsiz.
Benzın baǵasy EAEO naryǵyndaǵy baǵamen teńesse...
Ekonomıka • Búgin, 08:15
Daǵdarys taǵy da qaıtalana ma?
Daǵdarys • Búgin, 08:13
Teatr • Búgin, 08:12
12 maıdangerge – 800 myń teńgeden
Qoǵam • Búgin, 08:10
Balalar qaýipsizdigi beınebaqylaýmen shektele me?
Balalar • Búgin, 08:08
Ásker • Búgin, 08:05
Uqsas jańalyqtar
