Aǵash adam

Bul ózi qandaı kep, qandaı na­qysh? Oqysańyz eliktirip, qop-qoıý shu­qy­ryna tartyp ala jóneledi. Sirá, shyǵar­mashylyq degen jeke tulǵa­nyń apan-shuqyry. Kimniń apany tereń qazylsa, sol shyn talant. Kim óz jalǵyzdyǵyna, jan dúnıesiniń túbirine alys úńile bilse, sol ǵana Táńirdiń ózine ǵana tán tańbasyna qol jetkizbek. «Jumbaq kitap» – áli áleýmettenbegen, ortaǵa, qoǵamǵa enip úlgermegen, eshbir zań men qaǵıdattardyń súzgisine salynbaǵan týabitti tumsa shyǵarmashylyq oıdyń jemisi. Onda Borhestiń julqyma yrǵaǵy, Kafkanyń órmekshisi, Kamıýdiń beıqamdyǵy joq. Avtor shyǵarmany berý jolyn áldebir jazýshylardan úırengeni anyq, biraq tutas kitapta bóten eshkimniń kóńil kúıi baıqalmaıdy. Beıne bir jazýshy ómirde ózin ǵana tanýǵa qushtar bolyp, jalǵyzdyq apanynda derbes sózderin aq qaǵazǵa quıyp qana otyrǵandaı. Esh jazbany aqtarmaǵandaı, eshbir bóten kitapty oqymaǵandaı. Bul qandaı shynaıylyq?

Jazýshy syrtqy ortadan góri jan dúnıesine kóbirek úńiledi. Táýelsizdikten keıingi jyldardaǵy adamdardyń ishki arpalysy, muń-zary, qoǵam hali shyǵar­malarda kórinis beredi. Jazýshy únemi óz-ózimen kúreste. Jan álemindegi alýan kúıler men túster, bastapqy núkte men odan uzaǵan ózgerister, kezikken sátter men artta qalǵan izder – osynyń bári sekseýildeı synǵysh, keıde melonho­lııalyq, sentımentaldi kóńil kúımen tabıǵı sýretteledi. «Eski úıge aparatyn jol» shyǵarmasynda keıipker úıine qaıtyp kele jatyp óziniń ózi emes ekenin túsinedi. Aqyry alasuryp ózin izdeı bastaıdy. «Mássaǵan, myna qyzyqty qarańyz, men júrip kele jatqan kóshe – basqa kóshe. Jo-joq, dál ózi, men kúnde­likti júretin kósheniń ózi. Biraq basqasha, meniń kóshem emes, tas joldan ógeıliktiń ıisi ańqıdy. Ári-beri oılanyp, múmkin kúni boıǵy sátsizdikterden keıin sanam sansyrap, bógde kóshege túsip ketken shyǵarmyn degen toqtamǵa keldim. Jo-joq, naq sol kóshe, alaıda basqa kóshe». Keıipker qorshaǵan ortanyń jat ekenin, burynǵylardan jurnaq ta qalmaǵanyn uǵady. Úıine kelse de, basqa bireýdiń úıine kirip ketkendeı kúı keshedi. «Kópke deıin uıyqtaı almadym. О́z-ózime degen saǵynysh barǵan saıyn údeı tústi. Nege ekenin bilmeımin, kóz aldyma kishkentaı kezimdegi eski úı elesteı beredi...» Mine, osy tusta qala adamynyń kúndelikti qarbalasqa jutylǵan júregi eles beredi. Onyń kóz aldyna alǵashqy ińkár móldirlik, kıeli shaqtaǵy «eski úı» oralýy keńsirikke jas ákeledi. Nege? Adamdardyń bastapqy qalpynan uzap ketetini sonshalyq, keıde adasyp qalatyny jasyryn emes. «Qoǵam ılep-ılep ózine qajetti» adam jasap alyp, adamdyq qundylyqtardan aıyrýy áp-sátte. Jazýshy úzdiksiz ishki kúres barysynda munyń bárin aıqyn kórip, anyq sezinedi. Tipti aýyspaly qoǵamdaǵy adam qunynyń sonshalyqty tómendigin, shybyn qanatyndaı qadiri joǵyn jazady. «Aspaly kereýette» baqılyq bolǵan aty joq adamdy eshkim izdemeıdi, tipti mán bermeıdi. «Onyń orny oısyrap tursa da izdegen eshkim bolmady. Bólmege kelgende de janymdaǵylardyń eshqaısysy ony izdemedi, ol adam bul bólmede turmaıtyndaı. Tań atty. Ony eshkim izdemedi. Tipti aýla ishinen onyń óligin taýyp aldyq degen sybys ta shyqpady». Qoǵamdaǵy adamdar jeke bas paıdasynan ári asýǵa murshasy qalmaıtyn dárejege jetti. Táýelsizdik alǵan jyldardaǵy aýyr ahýal adamdardyń keýdesindegi  mahabbat, ádilet, qaıyrymdylyq, meıi­rim­­dilik atty qundylyqtardy kemit­ti. Kózge kórinbeıtin, kisige «paıda» ákelmeıtin izgi qasıetter belgili bir deńgeıde mansuqtaldy. Bos vakýým­ǵa aınalǵan keýde ózge adamdarǵa sıfr nemese nysan retinde qaraýǵa úıretti. Jazýshy shyǵarmalarynda osy bir kúrdeli, ospadar jaıttar ár tustan qy­lań berip otyrady.   

«Barsık» áńgimesinde sóıleıtin ıt pen ıesiniń arasyndaǵy baılanys baıan­dalady. Birde Barsık ıesine bir kún keıpine enip, qala jaqqa baryp kelý jaıly usynysyn ári qojaıynyna ıtter áleminiń qyr-syrymen tanysatynyn aıtady. Iesi kelisim berip ıtke aınalady da, dúnıege ıt kózimen qaraı bastaıdy. Shyǵarma oqıǵasy shynaıylyqpen baıandalyp, aýrasyna enip úlgeresiz. Itterdiń dıalogi kisini eliktirip, sózine sendiredi. Barsık ıtterdiń báriniń tili bar ekenin, tek sóılemeıtinin baıan etedi. Shynynda, árbir jaratylys ıesiniń óz tili bar ekenine sene túsesiz. Shyǵarmany oqyp bitken soń adam bolyp ómir súrýdiń ulylyǵyn, úlken borysh, dańq ekenin uǵynasyz. 

«Aǵash adam» áńgimesi tylsym oqıǵaǵa qurylǵan. Aǵash sheberi jol boıynda kele jatyp, aǵash kesip jatqan qyzmetkerlerge jolyǵady. Olardan «eki metrdeı dóńbekti» surap alady. Keıinnen keshki jańalyqtardan ortalyqtaǵy saıabaqtan art nysan urlanǵanyn, ol ótken aptada ómirden ótken músinshiniń aıaqtalmaǵan týyn­dysy ekenin aıtady. Al tańerteń saıabaq sypyrýshysy aǵashtyń jonylǵan jańqalaryn jınaıdy, qashaý men balǵany kóredi. Bir kezde kilt toqtap, músin ornynda joq ekenin kóredi.

Maqsat Málik prozasyn oqı otyryp oqyrman ózine úńiledi. Kúndelikti aqparat pen urandar tasqyny emes, «óz ishinde baqytty adam ǵana shyn baqytty» ekenin baǵamdaıdy. Jazýshynyń jan qurylymy ulttyq minez ben tárbıege baı, qaı jaıdy da ult dıirmenine usaqtap qorytady. Birde «alaı-dúleı sezim aǵysyn irkip» qalyp, birde marqum anasynyń «dalada uıyqtama» degen ósıetin eske alady. Osy bir usaq bólshekter eleýsiz kóringenimen, boıdaǵy jińishke qyldy qozǵaıdy. Jańa óris, jańa tanym, jańa oılar – oqyrmanǵa bóten dúnıetanym syılap, álemdi jan túkpiriniń kózildirigimen qaraýǵa shaqyrady.

...Alda prozanyń táýelsizdikten keıingi jarqyn dáýiri munartady. Sol dáýirdiń juldyzdy belesinde rýhy azat, oıy keń oqyrmandarymen Maqsat Málik esimi turary sózsiz.