О́mirmen qoshtasý áni

О́nerde shekara joq, mozaıka betindegi mámile solaı. Biz búgin kanadalyq jazýshy hám syralǵy sazger Leonard Koennyń «Dance Me To the end of Love» shyǵarmasy haqynda áńgime aıtpaqpyz. Sizdiń burynyraq estigen ánińiz, múmkin toı keshinde, múmkin kabakta, múmkin saltanatty jıynda. Qaıyra tyń­dasańyz, uzaq nostalgııanyń ýysyna túsesiz. Qazir biz osy maqalany jazyp otyrǵan sátti sýrettep otyrmyz. Ánniń qushaǵynan ajyraı almaı, qııalymyz da qalyqtap barady.

Ǵashyǵyńyzdyń belinen qapsyra qysyp, shyr kóbelek aınalǵan bı keshteri esterińiz­de shyǵar, siz Shámshiniń «Qaıyqtasynyń» yrǵaǵyna terbelseńiz, sol kezeńde álem terezeden «Dance Me To the end of Love» dep qol soǵyp turdy. Ataqty akter Al Pachıno «Áıel jupary» fılminde kózi kórmese de ómiriniń sońǵy kúnderinde jas sulýmen janaryna juldyz qonǵandaı shyr aınala bılep, armanynyń núktesin qoımaı ma? Ǵajap qoı, sol sát!

Bul tembri bólek týyndy 1984 jyly ánshiniń «Various Positions» albomynda jaryqqa shyǵyp, álemdi vals bıleýge shaqyrdy. Kompozısııa mahabbat taqyry­byn qoz­ǵaǵanymen, týrasynda Holokost kezin­degi Terezenshtadt lageri týraly jazylǵan. Muqııat tyńdasańyz, sezimi úshin qurban bol­ǵan jannyń janaıqaıy estiledi. Al negizi shyǵarmanyń bastaýynda nasıster jappaı otqa órtegen ónerpazdardyń jan azaby jatyr. Bul – ómirmen qoshtasý áni.

«Árbir ánniń ómirge kelýi de áıeldiń tol­ǵaǵy sekildi ǵajap pen azaptyń arasynda kúı keshesiz. Ár týyndynyń óz tragedııasy men konsepsııasy bar. Ol áserdi álem ne basqa kúsh beredi. Sondyqtan jazý úderisi óte jumbaq. Biraq bul ándi jazýda konslagerlerdegi gettolardyń ansamblderi jaıly áńgime áser etti. Olar dostaryn peshte órtep jatqanda da oınady. Bul qorqynyshty.

Konslagerde getto ánderiniń úsh negiz­gi maqsaty bolǵan. Birinshisi – lagerlerdegi ómirdi qujattaý, sodan keıin shyndyqtan qashý jáne dástúrdi saqtaý. Olar shyrqaǵan án­der adamdardyń qaıǵy-qasiretiniń jańǵy­ryǵy ǵana emes, kelesi kúnniń bastaýhaty men erteńge degen úmit pen jigerdiń áldıi. Sol ansambl shyrqaǵan ánniń birinde «Qara da tur, biz olardan aman qalamyz, biz áli de aman qalamyz» degen sózder bar. Alyp arzýyna án ǵana arasha boldy.

Tutqyndaǵy evreılerge tirshilikke qush­tarlyq aýadaı qajet boldy, al mýzyka ashý men kekti syrtqa shyǵarýdyń basty quralyna aınaldy. Jazýshy Alına Kentoftyń pesasynda balalar úıiniń tárbıelenýshileri konsertke daıyndalyp jatqany baıandalady. Sonda bir kishkentaı evreı tutqynnyń balasy: «Men án aıta almaımyn... Qarnym ash» dep jata qalyp jylaıdy. Oǵan tárbıeshi: «Bárimiz de ash qursaqpyz. Sol úshin án aıtýǵa tıispiz» dep jaýap qata­dy. Shaǵyn top bir aspappen getto ánderin oryndady. Ata-analary jalynǵa sharpylyp jatqanda da balalary án aıtty.

Árbir besinshi lagerde nasıs­ter mýzykant tutqyndardyń tobyn quryp, olardy gaz kameralaryna aparar aldynda aspapta oınaýǵa májbúr etti. Ánshiler jalyndaǵan otqa án aıtyp órtendi. Sondyq­tan lagerde mýzykanttardyń óz-ózine qol jumsaý deńgeıi basqa tut­qyn­darǵa qaraǵanda joǵary boldy. Kóptegen mýzykant dostary men otbasynyń ólimine sharasyz kýá bol­dy. Osvensımde alty orkestr boldy, olardyń árqaısysynda 100-120 mýzykanttan óner kórsetken.

Konslager tutqyny Fanııa Fene­lon «Ýaqyt oıyny» eńbeginde 1944 jyldyń qańtary­nan bastap Osvensımdegi áıelder orkestriniń quramynda bolǵanyn jazady. Ol únemi taza kıim kıip, kún saıyn dýsh qabyldaýǵa májbúr bolǵan. Birneshe saǵat boıy kóńildi, jeńil marsh oryndap, tutqyndardy ajal apanyna án aıtyp shy­ǵaryp salǵan. Peshte tirideı janyp ketken evreılerdiń janazasyn áýezdi áýenmen shy­ǵarýǵa týra keledi.

Iá, qalaı bolǵanda da, búginde tyńdar­mannyń deni bul ándi lırıkalyq shyǵarma retinde qabyldaıdy. Endi siz ánniń astarynda jatqan azapty bolǵan oqıǵadan habardarsyz. Ony burynǵydaı sezine alar ma ekensiz? Leonard Koennyń «Dance Me To the end of Love» shyǵarmasyn qazaqsha «Mahabbat ólgenshe, menimen bıle» dep tárji­maladyq. Aqynnyń birneshe shýmaqtan turatyn ǵajaıyp týyndysy mahabbat balladasy sekildi janyńyzdy ezedi. О́lim aldynda kóńildi án estigen adamdardyń nalasy menmundalaıdy.

«О́rtke oranǵan skrıpka únine bıle ómir,

Qorqynyshymdy qupııa ustashy

súıgen kóńil.

Aq kógershin meni úıge aparady,

Bıle – mahabbat ot-alaýy!

Bıle – mahabbat ot-alaýy!»