Parasat ólshemi

Rýhanııat • 15 Qańtar, 2020

Parasat ólshemi

119 ret kórsetildi

Jas kezinen estigeni men oqyǵanyn umytpaýdyń úlgisin kórsetken, eseıgende kórgeni men túıgenin halqyna aıtyp ta, jazyp ta qaldyrǵan aqyn, ǵulama Abaıdyń ómir jolyna táýelsizdik turǵysynan qaraý úshin bizge ne jetispeıdi?

Egemen Qazaqstan

HHI ǵasyrdaǵy Qazaq eliniń toqtamy: oqý-toqý men dástúr sabaqtastyǵy, álemdik deńgeıdegi muraǵa tereń boılaý jetispeıdi. Sóz túzelgennen keıin ózin túzeý úshin ár adamǵa zeıin qajet. Kishige zerektik, úlkenge parasat kerek. Osydan 107 jyl buryn «Qazaq» gazetinde Ahmet Baıtursynuly: «Abaıdyń asylyn tanyp, durys baǵa bergen nársesi jalǵyz óleń emes, kóp nárseni Abaı sóz qylǵan; sol sózderiniń bárinde de Abaıdyń ár nárseniń asylyn tanyǵany, bilgeni kórinedi», dep «qazaqtyń bas aqynynyń» qasıetin dál baǵalaǵan. Iаǵnı, ár nárseniń asylyn tanyp-bilý – qaı zamanda bolsyn óte kókeıkesti másele. О́ziniń tarıhı-taǵylymdy maqalasynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Abaı muratyna qatysty ulttyq qundylyqtar men ustanymdardy, jalpyadamzattyq ári zamanaýı ýájderdi usyndy. Muny Elbasymyz aıqyndaǵan rýhanı jańǵyrý úrdisiniń sabaqtastyǵy dep qabyldaǵan jón. Maqaladaǵy ózekti oılar jaýapty da óristi el azamattaryn, barlyq salada eńbek etip jatqan belsendi jandar men jarandardy jasampazdyqqa, birlik pen taǵattylyqqa úndeıdi. Kózboıaýshylyqtan, naýqanshylyqtan arylýdy úıretedi, ásirese jastardyń oń baǵytta jetilýine jol silteıdi. Osy maqaladan oı sabaqtap, myna naqty usynystardy ortaǵa salǵymyz keledi:

1) «Abaıdyń akademııalyq mátini, teksi» degen uǵymdy qalyptastyrýymyz kerek. Áıtpese keıbir sózderin, jekelegen uǵymdary men oılaryn ár ǵalym ártúrli túsindirip júr. Tipti kereǵar da pikirler jas býyndy adastyrýy múmkin.

2) Abaı qalyń oqyrmanǵa jetken murasy men búgingi kún arasy – ǵasyrdan astam ýaqyt. Burynǵy ótken kósemderdiń isi, sheshenderdiń sózi, bılerdiń sheshimi Abaı talǵamynan ótip, bizge jetkeni – asa zor olja. Sondyqtan «az da bolsa saz» degendeı, aqyn shyǵarmalarynyń mektepke, jalpy qaýymǵa, ózge tildi aýdıtorııaǵa arnalǵan mátinderin (túsinik-kommentarııimen) shyǵarý qajet.

3) Prezıdent «Abaıdy – ulttyń temirqazyǵy» dedi. Endeshe ár sala mamandary aqyn murasyn óz salasynyń problemalaryna nemese syn-qaterine saı zerdeleýi tıis.

4) Abaıdy alǵyr bala, úzdik shákirt, on besinde oıly azamat, jıyrmasynda ádil bı, zerek aqyn, halyqshyl danyshpan, ulttyń aqsaqal-abyzy beınesinde anımasııa (búldirshinder men balalarǵa arnap) keıipkeri etý – azat Qazaq eli óneri men mádenıetiniń kezek kúttirmes mindeti.

5) Zaıyrly qaýymnyń jóni bólek, Qazaqstandaǵy medrese baǵdarlamasynda, ımam ýaǵyzdarynda Abaı murasy laıyqty ornyn alýy tıis.

6) Abaıdyń sýreti men beınesin birizdendirý de – ýaqyt talaby. Osy rette ulttyq rámizimiz syndy teńgemizde (20 teńgelik) beınelengen tanymal sýretshi Aǵymsaly Dúzelhanovtyń sýretin negizge alýǵa bolar edi. Bul sátti beıne mıllıondardyń kózine de, júregine de ystyq. Endi ony tıisti zańdyq erejemen bekitý jaǵyn oılastyrý kerek.

7) Zamanynda Abaı da óner-bilimin partııa isine salǵany belgili. Onyń áli jete zerttelmegen murasyn zerdeleýge bizdegi saıası uıymdar da atsalyssa, óner, ǵylym salasyndaǵy azamattardyń táýelsiz el aldyndaǵy boryshyn bóten ispen, dúdámal oımen bylǵamaı, adal atqarýyna jol ashary sózsiz.

Sonda ǵana ózgeden aqyl-oımen, bilim-parasatpen ozý mádenıeti jetile túser edi.

Qazirgi qoǵamda Abaı murasyn oqý, qaıta pysyqtaý, zerdeleý jas býyn men qalyptasqan azamat sanasyn serpiltýge áser etetinin ýaqyttyń ózi dáleldedi. Eýropa aıtatyn «klassıka» uǵymynyń máni de osynda. Ol – qaı zamanda da ónege jáne parasat ólshemi.

Al Prezıdent nusqaǵan túsindirý men nasıhattaý isine barlyq qoǵamdyq uıymdar men BAQ, áleýmetti jeliler kúsh biriktirse, «jaıly, jumsaq kúshterdi» ornymen paıdalansaq, ishtegi tamyrlarymyzdy, syrttaǵy áriptes-dostarymyzdy «Abaı álemine» tarta bilsek, eleýli nátıjege qol jetkizer edik. Sonda ǵana arzanqol teleónimder men radıohabarlar, jeńil-jelpi jazbalar men qańqý pikirler ózdiginen azaıyp, tyıylary sózsiz. О́ıtkeni óleń sózdiń patshasy, qara sózdiń qudireti Abaı qashanda birtutas halqyn jaqsylyqqa bastaıdy.

Darhan MYŃBAI,

Májilis depýtaty

Kúnniń mańyzdy jáne ózekti jańalyqtaryn «Egemen Qazaqstan» telegram kanalynan oqyńyz