Qashyqtan jumys isteýdiń ekonomıkaǵa áseri

Jumys izdeýshilerge arnalǵan jáne qarapaıym qyzmetkerdiń mansabyn kóterýge oraı baǵyt silteıtin Career Hub platformasynda sarapshylar 2030 jylǵa taman naryqtan joǵalýy múmkin mamandyqtar tizbesin jasaǵan. Olardyń joramalynsha, aldaǵy onjyldyqta qarjylyq aýdı­tor, býhgalter, zań keńesshisi, hat­­shy, rıeltor, sport kommen­ta­tory, júk tasýshy, agronom, qap­ta­ma­shylardyń qyzmeti qajet bolmaı qalýy yqtımal. О́z kezeginde – etı­ka máseleleri boıynsha kon­sýltant, sıfrly valıýta ke­ńes­shisi, qoqys dızaıneri, este saq­taý qabiletin jaqsartatyn hı­rýrg, de­rekterdi basqaratyn jáne óń­deı­tin maman, áleýmettik jeli­lerdegi jeke paraqsha redaktory, kıberqaýipsizdik boıynsha maman sııaqty mamandyq ıeleri ózekti bolýy múmkin eken.

Ekonomıka ǵylymdarynyń dok­­tory Sáýle Qalıevanyń aıtýyn­­­sha, zamanaýı eńbek qaty­­nas­­­tarynyń paıda bolýy bos ýaqy­­tyńdy qosymsha bilim alyp, je­ke kásipkerlik qabi­le­tińdi ashyp, boıyńda bar qa­bi­letterdi je­til­dirýge arnaý qajet ekenin uǵyn­dyrdy. Bú­kil prosestiń qashyq­tan bas­qa­ryla bastaýy turaqty ju­mys oryndarynyń mańyzyn ­ká­­­dimgideı tómendetti. Sıfrly ju­­­­mys tásiliniń suranysqa ıe bolýy – naryqta qashyqta jú­rip-aq mobıldi bola alatyn ma­mandar sho­ǵyryn kóbeıtti.

– Meniń kózqarasym boıynsha, pandemııa aıaqtala salysymen mynadaı tendensııa bastalady. Sıfrlandyrý múmkindikteri men áleýmettik jeli fýnksııa­sy keńeıip, elektrondy onlaın platformalardy paıdalaný, qashyqtan jumys isteýge kóshý jyldam qarqynmen damıdy. Soǵan baılanysty prosesterdi dıdjıtalızasııalaý ekspertteri, baǵdarlamalaýshy, SMM mamandary, kontent-menedjer, taım-menedjment boıynsha mamandarǵa degen suranys arta bastaıdy, – deıdi bizben pikirlesken sarapshy.

Al ózektiligin joǵaltatyn ma­man­dyqtarǵa qatysty joǵaryda aıtylǵan joramaldarǵa sarapshymyz mynadaı túzetý engizedi.

– Men aıtqaly otyrǵan maman­dyqtar túbegeıli joıylmasa da, olarǵa degen qyzyǵýshylyqtyń bir­shama tómendeıtini shúbásiz. Máselen, jumys berýshileri tara­pynan antıkrızıs menedjeri, call-ortalyq pen jeke qarjy kon­sýltanty, ınternet-dúken qyz­metkerleri, kýrerler, ınterer dızaıneri, kúzet júıesi operatory, áleýmettik jumysshy, sanıtar, sýpermarket satýshysy men kas­sır, tazalyqshy, tárbıeleýshige degen suranys azaıady, – deıdi S.Qalıeva.

Kanadadaǵy Dalhaýzı ýnıver­sıteti pandemııa IT salasy­nyń qyz­metkerlerine qalaı áser et­kenin anyqtaý maqsatynda arnaıy saýaldama júrgizip, so­nyń nátı­jesinde ınternet qyzmet­ker­le­riniń eńbek ónimdiligi aıtar­lyq­taı tómendegeni belgili bol­ǵan. Indetke baılanysty ózi­niń jáne jaqyndarynyń densaý­ly­ǵyna alańdaý, jumystan aıyry­lyp qa­lamyn dep qorqý, kompa­nııa­lar­dyń tótenshe ahýalǵa daıyn bolmaı shyǵýy jumys ónimdiligine de keri áserin tıgizipti.

Degenmen onlaın jumystyń paıdasy birshama ekenin eshkim te­ristemes. Bul jumysshylardyń ýaqytyn, jol shyǵynyn únemdeı­di, jumys berýshi – keńse shyǵyny­nan arylady, kólik keptelisi azaıa­dy, soǵan saı ekologııanyń da tynysy keńıdi. Alaıda birqatar sarapshy jumysty qashyqtan is­teý belgili bir deńgeıde ekonomık­aǵa jaǵymsyz áser etedi dep topshy­laıdy. Bálkim, qazir jaqsy shy­ǵar, biraq zardaby keıin tıetin kórinedi.

Halyqaralyq eńbek uıymy­nyń baǵalaýynsha pandemııaǵa de­ıin álemdegi jumys isteý­shi­lerdiń 3 paıyzdan azy ǵana qa­shyqtan eńbek etken. Pandemııa bul sta­tıstıkany aıra-jaıra etip tal­qandap ótti. Eýroodaqtyń ómir súrý men eńbek jaǵdaıyn jaq­­sartý jónindegi Eurofound agent­­tigi dereginshe, koronavırýs shyr­­qaý shegine jetken kezde Eýropada árbir úshinshi adam úıden jumys isteýge májbúr bolypty. Indet­tiń beti qaıtqan soń da kópshilik úıden isteı bergendi jón kórgen. Gallup amerıkalyq qoǵamdyq pi­kir ınstıtýtynyń saýal­damasyna sú­ıensek, 2020-nyń qyrkúıeginde AQSh-ta qyz­met­kerlerdiń úshten biri úıde qala berýdi jalǵastyrǵan.

Qashyqtan jumys isteý máse­lesin pandemııaǵa deıin-aq zertteý­men aınalysqan Stenford ýnı­versıtetiniń professory Nıkolas Blým úıden jumys isteýshilerdiń jartysy ǵana eńbek ónimdiligin 80 paıyzdan asyra alady depti. «Biz úıde, balalarmen birge otyryp esh tańdaýsyz jáne esh demalyssyz jumys isteımiz. Bul kom­panııadaǵy ónimdilikti katastro­faǵa ushyratady», degen pikir keltiredi. S.Qalıeva onlaın for­mat ja­qyn bolashaqta eńbek na­ry­ǵy zań­dylyqtaryn basqasha qa­lyp­­taıtynyn aıtady.

– Kompanııalar tez arada beı­ne­­baılanysqa shyǵatyn jáne úl­ken kólemdegi júktemeni kótere alatyn tehnıka men qurylǵylar satyp alýǵa májbúr boldy. Ju­mysty onlaın rettep, onlaın oqy­týǵa mán berý úshin tehnıkalyq josparlaryn qaıta qarastyr­dy. 2-3 jyldan soń qolǵa alamyz degen sharýalaryn aınaldyrǵan 2-3 aı ishinde sheshe bastady. Sóz joq, mundaı jumys prosesi pandemııa aıaqtalǵan soń da jalǵasa beredi. Qazir bilim, ǵylym, ishinara onlaın-qyzmetter, saýda salasy sııaqty ulttyq ekonomıkanyń birqatar salany da qashyqtan jumys isteýge kóship úlgerdi. Bul úrdis úkimettiń de bızneske degen kózqarasyn ózgertedi, – dedi ekonomıka ǵylymdarynyń doktory.

Onlaın formatqa aýystyrý múmkin emes sektorlar da bar. My­saly, ónerkásip, qurylys, aýyl sharýashylyǵy, saýda (ishinara), transport, qoǵamdyq qyzmet kór­setý salasynda nápaqa taýyp júrgender úıde otyra almaıdy. Dese de qaı sarapshydan sura­saq ta, eshbiri de zamanaýı onlaın úrdis ekonomıkanyń osyǵan deıin beımálim bolyp kelgen salalarynyń bedelge ıe bop, tabys lıderine aınalaryn joqqa shyǵarmaıdy. Básekelestiktiń artýy, servıs sapasynyń jaq­sarýy, azamattardyń alýan túr­li kásipterdi meńgere bastaýy, za­manaýı tyń qubylystarǵa be­ıim­delýi ekonomıkaǵa tek qa­na ta­bys ákelmek. Osyǵan qa­rap, al­daǵy jıyrma jyldyq meje­sin­de tehnologııalardyń da­myp, sa­la­lardyń robottanyp, ıntel­lek­týaldy jumys ádisiniń al­ǵashqy lek­ke shyǵaryn boljaýǵa bolatyn­daı.

Qazaqstan jahandyq ten­den­sııanyń óris alýyna baılanysty zańǵa «qashyqtan jumys isteý» uǵy­myn da engizdi. Shildeniń ba­synda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan Respýb­lıka­synyń Eńbek kodeksine qa­shyq­tan jumys isteýdiń quqyq­tyq rettelýin jetildirý máse­le­leri boıynsha ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıǵan edi. Soǵan sáıkes zań júzinde «Qashyqtan jumys is­teý» jáne «Aralas qashyqtan jumys» túsinigi paıda bolmaq. Zań boıynsha qashyqtan jumys istegen qyzmetkerge eńbek keli­sim­shartyna sáıkes eńbekaqy to­lyq kólemde tólenýi tıis dep kórsetilgen.