Qazaqstan Qyrǵyz eline negizgi saýda seriktesteriniń úshtigine kiredi. Elder arasyndaǵy taýar aınalymy 2022 jyly 1,1 mlrd dollardy qurady. Qazaqstannyń Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy elshisi Rápil Joshybaevtyń aıtýynsha, bıznes úshin kelesi mindet – saýda kólemin 2 mlrd dollarǵa deıin jetkizý. Sonymen qatar ol belsendi jumys júrgizilip jatqan negizgi birlesken jobalar jóninde baıandady. Atap aıtqanda, Rápil Joshybaev eki el Ystyqkól oblysynda ornalasqan tórt pansıonat boıynsha kelisimge qol qoıýdyń sońǵy satysynda turǵanyn habarlady.
«Qazir ınfraqurylymdy keńeıtý jáne jańa nysandar salý jobalaryna qatysý úshin ınvestorlar shaqyrylyp jatyr», dedi Rápil Joshybaev Qazaqstan-Qyrǵyz bıznes-forýmynda.
О́z kezeginde Qyrǵyz Respýblıkasy Ekonomıka jáne kommersııa mınıstriniń orynbasary Qanat Ábdirahmanov damý úshin basym baǵyttardy atap ótti. Olar – energetıka, týrızm, AО́K salasy, jer qoınaýyn paıdalaný jáne jeńil ónerkásip. Ekonomıkanyń dástúrli sektorlarynan basqa, Qyrǵyzstan úkimeti ókiliniń pikirinshe, bıznes úshin perspektıvaly salaǵa aınalatyn kreatıvti ındýstrııa salasy eleýli serpin alady.
«Kreatıvti ındýstrııa – ekonomıkanyń jańa sektory jáne biz ony aldaǵy jyldardaǵy ósý benefısıarlarynyń biri dep sanaımyz. Osy jańa baǵytty damytý úshin Qyrǵyzstanda 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan kreatıvti ekonomıka tujyrymdamasy bekitildi», dep bólisti iskerlik forým alańynda Qanat Ábdirahmanov.
Saýda mıssııasy aıasynda otandyq óndirýshiler áleýetti seriktestermen V2V formatynda ótken kelissózderdi júrgizdi. Kezdesýler nátıjesinde bizdiń kásipkerler Qyrǵyz eline otandyq taýarlardy jetkizýge 35,2 mln dollarǵa eksporttyq kelisimsharttar jasasty. Kásiporyndar metall konstrýksııalaryn, dızeldi generatorlardy, tamaq ónimderin (kondıterlik ónimder, taýyq jumyrtqasy men jumyrtqa untaǵy, kespe, djem, alma shyryny, bal) jetkizý, sondaı-aq konsaltıngtik qyzmetter kórsetý týraly kelisti.
Bıznes-forýmǵa eki eldiń 100-den astam kásiporny, sondaı-aq ulttyq kompanııalar men memlekettik organdardyń ókilderi qatysty.
Jalpy, 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstannan Qyrǵyz eline eksport kólemi 10,5%-ǵa ósip, 745,3 mln dollardy quraǵan. Elimiz Qyrǵyz Respýblıkasyna negizinen avtomobılder men traktorlarǵa arnalǵan bólshekter men kerek-jaraqtardy, elektr energııasyn, temeki buıymdaryn, tas kómirdi, mıneraldy jáne gazdalǵan sýlardy, jeńil avtomobılderdi, plakettelgen legırlenbegen bolattan jasalǵan jalpaq prokatty eksporttaıdy. Qyrǵyz ımportynyń negizin baǵaly metaldardyń kenderi men konsentrattary, ystyqtaı ılektelgen ózge de legırlenbegen bolattan jasalǵan shybyqtar quraıdy.
Qazaqstan óńdelgen ónimderdi tek Qyrǵyz eline emes, álemniń 106 eline eksporttaýǵa yntaly. Caýda jáne ıntegrasııa vıse-mınıstri Qaırat Tórebaevtyń sózinshe, byltyr biz óńdelgen ónim eksportyn rekordtyq kórsetkishke – 26,5 mlrd dollarǵa jetkizdik. Bul úrdis bıyl da jalǵasyp jatyr.
2023 jyldyń birinshi toqsanynda óńdelgen ónimniń syrtqy saýdasynyń jalpy kólemi ótken jyldyń uqsas kezeńiniń aldyńǵy kórsetkishimen salystyrǵanda 32%-ǵa ulǵaıyp, 18,8 mlrd dollar bolǵan. Osy kezeńde shıkizattyq emes taýarlardyń eksporty 5,9 mlrd dollarǵa jetip, 7,6% ósim kórsetipti.
Máselen, ótken jyly shetelge un satý – 70,8%-ǵa, munaı ónimderi – 52,2%-ǵa, jeńil avtomobılder – 46%-ǵa, kúnbaǵys maıy – 19,9%-ǵa ósti, al tyńaıtqyshtar eksporty 2,8 ese artty.
2023 jyldyń úsh aıynda Qazaqstan daıyn eksporttyq ónimdi álemniń 106 eline jóneltti, bul rette ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda ımporttaýshy elderdiń tizbesi keńeıdi. Qazaqstan eksportynyń jańa naryqtary – Sırııa Arab Respýblıkasy, Senegal, Soltústik Makedonııa, Somalı, Gvıneıa, Kıpr. Qazaqstannan óńdelgen ónimniń negizgi satyp alýshylary – dástúrli túrde Reseı, Qytaı, О́zbekstan, Túrkııa, Nıderland, Ulybrıtanııa, Japonııa, Qyrǵyz Respýblıkasy, Grýzııa jáne Aýǵanstan.
Qaırat Tórebaevtyń aıtýynsha, Qazaqstanda eksportty qoldaýmen eki operator aınalysady: KazakhExport qarjylyq sharalar kórsetedi, QazTrade eksportqa baǵdarlanǵan kásiporyndar úshin qarjylyq emes quraldardy usynady.
2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha elde kem degende úsh jyl boıy eksporttaıtyn 650 belsendi shıkizattyq emes eksporttaýshy bar. Onyń ishinde 463 kásiporyn memlekettik qoldaýdyń qarjylyq emes sharalaryn paıdalandy. Bul – baǵdarlamalar eksporttyq jedeldetý, marketpleısterge shyǵarý, saýda mıssııalaryna qatysý jáne eksport shyǵyndarynyń bir bóligin óteý.
«Árbir shara salynǵan bıýdjet aqshasyn qaıtarý túrindegi nátıjeni kórsetedi. Akselerasııa baǵdarlamasy boıynsha bir bıýdjettik teńgege qaıtarý 158 teńgeni, marketpleısterge shyǵarý boıynsha 213 teńgeni, servıstik qoldaý sharalary boıynsha 652 teńgeni qurady», dedi Saýda jáne ıntegrasııa vıse-mınıstri.
Byltyr akselerator sheńberinde qoldaýdyń arqasynda shamamen 260 mln dollar somasyna 38 eksporttyq kelisimshart jasalǵan. Búginde О́zbekstanǵa 19 mln dollarǵa ónim jetkizýge 2 kelisimshartqa qol qoıyldy. Reseıge jalpy somasy 1,3 mln dollarǵa (600 mln/jyl) turmystyq hımııany jetkizýge arnalǵan 1 uzaqmerzimdi kelisimshart jáne Qytaı naryǵyna 5 mln dollarǵa mys ónimderin jetkizýge arnalǵan taǵy 2 kelisimshart. Sondaı-aq Ońtústik Koreıamen azyq-túlik ónimderin jetkizý boıynsha kelissózder júrgizilip jatyr.
2023 jyldyń basynan bastap QazTrade jelisi boıynsha Vetnam (Hanoı q.), Ázerbaıjan (Baký q.), Iran (Tegeran q.), Qytaı (Sıan q.), О́zbekstan (Tashkent q.) sııaqty elderde 5 saýda-ekonomıkalyq mıssııa ótkizildi. Saýda-ekonomıkalyq mıssııalardyń qorytyndysy boıynsha 300 mln dollardan astam somaǵa eksporttyq kelisimsharttarǵa qol qoıyldy. Jyl sońyna deıin taǵy 5 saýda-ekonomıkalyq mıssııa uıymdastyrylmaq. Budan basqa, Shanhaı qalasyndaǵy (Qytaı) jyl saıynǵy Shanhaı ımporttyq kórmesinde, Qytaı-Eýrazııa SÝAR EKSPO-nyń 8-shi kórmesinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq stendterin usyný josparda bar.
Taýarlardy sheteldik naryqtarǵa jyljytýdyń taǵy bir ózekti quraly – elektrondy saýda alańdary. 2020-2022 jyldary Alibaba.com saýda platformasynda 220 kompanııa ornalastyryldy, olardyń jıyntyq satý kólemi shamamen 225 mln dollardy qurady. Bıyl 70 kompanııa marketpleıstiń altyn shottaryna qoljetkizbek.
Memleket basshysynyń Sıan qalasyna jaqynda jasaǵan sapary aıasynda «JD.com» elektrondyq platformada Ulttyq pavılon ashyldy. Sonymen qatar naýryz aıynda Astanada Ozon kompanııasynyń fýlfılment-ortalyǵynyń qurylysy aıaqtaldy, onyń alańynda 15 myń otandyq satýshy tirkelgen, olardyń satý kólemi 2022 jyly 10 mlrd teńgeden asty.
Memlekettik qoldaýdyń eń talap etiletin sharalarynyń biri – shyǵystardyń bir bóligin eksporttaýshylarǵa ótep berý. 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha memleket 8,8 mlrd teńge somasyna shyǵyndardy qaıtardy. Qarajattyń negizgi alýshylary – shaǵyn bıznes kásiporyndary. Olardyń úlesi shamamen 48%-dy qurady. Bul – azyq-túlik óndirisi jáne kóterme saýda salalarynda jumys isteıtin kompanııalar.
Saýda jáne ıntegrasııa mınıstrliginiń aqparaty boıynsha osy qoldaý sharasyn kórsetý nátıjesinde eksport geografııasy úsh elge keńeıip, Kıpr, Fransııa jáne Japonııa qosyldy. Shyǵyndardy óteý júzege asyrylatyn taýarlardyń nomenklatýrasy 53 pozısııaǵa ósti.
2023 jyly shyǵyndardy óteýge ótinimderdi qabyldaý 21 sáýirden bastap júrgiziledi jáne 21 shildede aıaqtalady. Jyl sońyna deıin QazTrade shamamen 10 mlrd teńge somaǵa ótinimderdi maquldaýdy josparlap otyr, bul osy qoldaý sharasyn paıdalanǵan kásiporyndar sanyn úsh júzge deıin arttyrýǵa múmkindik beredi.
